خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها-کوروش دیباج: اصفهان، شهری که قرن‌ها به عنوان موزه زنده هنر و معماری اسلامی شناخته می‌شود، در دهه شصت شمسی در میانه جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به هدفی آشکار برای هواپیماهای بعثی بدل شد. این شهر نه تنها به دلیل جایگاه راهبردی، نظامی و اقتصادی‌اش مورد هجوم قرار گرفت، بلکه آثار تاریخی آنکه بخشی از حافظه جمعی ایرانیان و میراث بشری به شمار می‌رود نیز زیر آتش دشمن بعثی آسیب دیدند. از مسجد جامع اصفهان گرفته تا مساجد محلی، خانه‌های تاریخی و بازارهای کهن، هر کدام شاهد بخشی از تلخ‌ترین روزهای تاریخ معاصر بودند.
این روزها اداره گردشگری شهرداری اصفهان با برگزاری «اولین تور گردشگری مقاومت» تحت عنوان «آژیر قرمز» کوشیده است تا روایت این بخش کمتر گفته‌شده از تاریخ شهر را به نسل امروز منتقل کند.
رضا دردشتی، تور لیدر و فعال گردشگری مقاومت، در این مسیر با روایت‌های پرحرارت و تکیه بر خاطرات و اسناد تاریخی، گردشگران را به سفری متفاوت در دل بافت تاریخی اصفهان برد؛ سفری که هم یادآور عظمت این شهر بود و هم بازگوکننده زخم‌هایی که جنگ بر پیکر آثار تاریخی آن وارد کرد.
از سنبلستان تا دردشت؛ قدم در محلاتی که خاطره آژیر قرمز را به دوش می‌کشند
تور با حرکت در محله‌های کهن اصفهان آغاز شد؛ محلاتی که هرکدام در متون تاریخی با نام‌های گوناگون چون سنبلستان، چونبلان، جباره و دردشت ذکر شده‌اند. این محله‌ها نه تنها بستر شکل‌گیری هسته اولیه شهر اسلامی اصفهان بودند، بلکه در دهه شصت میزبان آژیرهای قرمزی شدند که صدایش هنوز در خاطره مردم زنده است.
رضا دردشتی در توضیحی دقیق از قصر جمیلان و بقعه درب امام سخن گفت؛ آثاری که از دوران سلجوقی و تیموری به یادگار مانده‌اند. او اشاره کرد به اینکه بیمارستان امین که بعدها روی زمین یکی از باغ‌های قدیمی ساخته شد نیز در جریان بمباران‌ها هدف قرار گرفت، هرچند خوشبختانه آسیب مستقیمی به بقایای تاریخی آن حوالی وارد نشد. همین روایت‌ها به خوبی نشان می‌دهد که چگونه محلات سنتی اصفهان، در کنار حیات تاریخی‌شان، شاهد مرگبارترین حملات دشمن بعثی بوده‌اند.
مسجد حاج محمدجعفر آباده‌ای؛ زخمی بر تن یک مسجد قاجاری
یکی از ایستگاه‌های مهم این تور، مسجد حاج محمدجعفر آباده‌ای بود. مسجدی قاجاری که در سال ۱۲۸۰ قمری بنیان‌گذاری و در دهه ۱۲۹۰ قمری تکمیل شد. این مسجد به دست عالمی بزرگ، شاگرد برجسته آیت‌الله شفتی ساخته شد و سال‌ها به عنوان مرکز دینی و اجتماعی محله شناخته می‌شد.
اما در شانزدهم بهمن ۱۳۶۵، راکتی از آسمان اصفهان فرود آمد و ایوان‌های شمالی و جنوبی مسجد را به شدت تخریب کرد. شبستان شرقی مسجد هم دچار آسیب جدی شد. اهالی محله هنوز هم محل دقیق اصابت را به یاد دارند و از ویرانی‌های آن روز سخن می‌گویند. اگرچه مسجد بعدها در دهه هفتاد مرمت شد و اکنون با کاشی‌کاری‌های بازسازی‌شده جلوه می‌کند، اما حقیقت این است که بخش بزرگی از اصالت معماری قاجاری آن برای همیشه از میان رفت.
بازدید از این مسجد در قالب تور «آژیر قرمز» به خوبی نشان داد که گردشگری مقاومت تنها دیدن آثار تاریخی نیست، بلکه شنیدن روایت‌های محلی و لمس خاطرات تلخ مردمی است که روزی خانه و عبادتگاهشان هدف بمب‌های دشمن شد.
بازارها و مسجد جامع؛ قلب تپنده تاریخ که زیر آتش دشمن لرزید
تور ادامه یافت تا گردشگران به سمت بازار دردشت و سپس به مسجد جامع اصفهان برسند. مسجدی که به گفته بسیاری از معماران و مورخان برجسته، مهم‌ترین بنای معماری اسلامی ایران است. مسجدی که از قرن دوم هجری تا دوران معاصر لایه‌لایه رشد کرده و تمامی ادوار معماری اسلامی را در خود جای داده است.
اما این مسجد در ۲۲ اسفند ۱۳۶۳ آماج حمله هوایی قرار گرفت. بمب‌های هواپیماهای عراقی در نزدیکی گنبد نظام‌الملک و شبستان جنوب‌شرقی فرود آمد و بخشی از طاق‌ها و حجره‌های بازار اطراف را با خاک یکسان کرد. در این حادثه حدود ۳۰ نفر از نمازگزاران و کسبه بازار به شهادت رسیدند. لوح یادبود آنان امروز بر سردر مغازه‌های بازسازی‌شده نصب است تا نامشان در حافظه این مکان ماندگار بماند.
رضا دردشتی با اشاره به عکس‌ها و اسناد موجود در نمایشگاه «آژیر قرمز» یادآور شد که در مجموع ۹۳ اثر تاریخی اصفهان در دوران جنگ آسیب دیدند؛ از جمله ۱۳ مسجد تاریخی، ۴۲ خانه تاریخی، ۴ امامزاده، ۲ مناره، ۶ مدرسه علمیه، ۲ عمارت، ۸ بازار و ده‌ها بنای دیگر. این آمار به تنهایی نشان می‌دهد که جنگ نه فقط جان انسان‌ها، که جان تاریخ و فرهنگ یک ملت را نیز هدف گرفت.
چرا اصفهان؛ راز حملات بعثی به قلب فرهنگی ایران
یکی از بخش‌های مهم روایت تور لیدر، پاسخ به این پرسش بود که چرا اصفهان با آن فاصله از مرز، چنین آماج حملات هوایی قرار گرفت؟ پاسخ در ترکیبی از عوامل نظامی و فرهنگی نهفته است.
اصفهان در دهه شصت دو لشکر مهم داشت: لشکر ۸ نجف اشرف و لشکر ۱۴ امام حسین. بیشترین نیرو و شهید جنگ را نیز این شهر تقدیم کرده بود. علاوه بر این، پایگاه هشتم شکاری نیروی هوایی در اصفهان نقشی کلیدی در عملیات‌های هوایی داشت. برای رژیم صدام، حمله به اصفهان هم تلاشی برای فلج کردن روحیه مردم و هم تلافی شکست‌های جبهه بود.
اما فراتر از جنبه نظامی، حمله به آثار تاریخی اصفهان نقض آشکار کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه درباره حمایت از میراث فرهنگی در مخاصمات مسلحانه بود. ایران و عراق هر دو این کنوانسیون را امضا کرده بودند، اما در عمل، رژیم بعثی با بمباران مسجد جامع و بازارهای اصفهان، نه تنها به تاریخ ایران بلکه به میراث بشری خیانت کرد.
نمایشگاه آژیر قرمز؛ از خاطره به روایت
تور با بازدید از نمایشگاه «آژیر قرمز» در شبستان جنوب‌شرقی مسجد جامع به پایان رسید. نمایشگاهی که با عکس‌های ترمیم‌شده، اسناد تاریخی، بریده روزنامه‌ها و روایت‌های مردمی کوشیده است تا آن روزهای سخت را برای مخاطبان زنده کند. صدای آژیر خطر، عکس مغازه‌های ویران‌شده، تصویر نمازگزارانی که در میان گرد و غبار به عبادت ادامه دادند، همه و همه بخشی از حافظه‌ای است که این نمایشگاه منتقل می‌کند.
گردشگری مقاومت در اصفهان با این رویداد، معنایی تازه پیدا کرده است. همان‌طور که تور لیدر توضیح داد، این گونه گردشگری نه فقط بازدید از جبهه‌های جنگ، بلکه مرور زخم‌های پنهان شهرهاست؛ زخم‌هایی که در کالبد آثار تاریخی جاودانه شده‌اند.
گردشگری مقاومت می‌تواند پلی میان تاریخ جنگ و هویت شهری
تور «آژیر قرمز» نشان داد که گردشگری مقاومت می‌تواند پلی میان تاریخ جنگ و هویت شهری بسازد. اصفهان، شهری که همواره به عنوان پایتخت فرهنگ و هنر ایران معرفی شده، در دهه شصت قربانی بمباران‌هایی شد که هدفشان ایجاد رعب و تضعیف روحیه مردم بود. اما همان‌طور که مرمتگران پس از جنگ، طاق‌های فروریخته مسجد جامع را دوباره برپا کردند، امروز هم گردشگری مقاومت می‌کوشد خاطره آن مقاومت فرهنگی را بازسازی کند.
بازدید از محلاتی چون دردشت، سنبلستان و جباره، دیدن مسجد حاج محمدجعفر، عبور از بازارهای کهن و ورود به مسجد جامع، هرکدام بخشی از این روایت بودند. روایت شهری که با وجود تمام زخم‌ها، هنوز ایستاده است؛ همان‌طور که مردمش در سال‌های جنگ ایستادند.
تور «آژیر قرمز» بیش از آنکه یک بازدید گردشگری باشد، یک کلاس تاریخ زنده بود؛ کلاسی که در آن سنگ و آجرها به زبان می‌آیند و شهادت می‌دهند از روزهایی که دشمن، نه فقط انسان‌ها که تاریخ را نشانه رفت.
نظرات کاربران