به گزارش وبدا، دکتر مجید غفارپور، متخصص مغز و اعصاب و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، در نشست خبری به مناسبت روز جهانی مغز، گفت: مغز انسان در واقع فرمانده و کنترل‌کننده تمامی اعمال حرکتی و حسی بدن به شمار می‌رود و صرع (اپی‌لپسی) یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در حوزه بیماریهای مغز و اعصاب محسوب می‌شود.
وی افزود: بر اساس آمارهای جهانی، بیش از ۵۰ میلیون نفر در دنیا به صرع مبتلا هستند و حتی در برخی گزارش‌های جدید، این عدد به ۶۰ میلیون نفر نیز می‌رسد. در ایران نیز طبق بررسی‌های انجام‌شده و آخرین متاآنالیزهایی که چندی پیش مرور کردم، می‌توان تخمین زد که حدود یک میلیون و چهارصد هزار نفر به این بیماری مبتلا باشند.
دکتر غفارپور خاطرنشان کرد: نکته مهم این است که در ذهن عموم مردم، صرع تنها به‌عنوان حمله‌ای با بیهوشی و حرکات شدید اندامی از نوع تونیک‌کلونیک شناخته می‌شود، در حالی‌که این بیماری اشکال بسیار متنوع‌تری دارد، برخی از حملات صرعی ممکن است تنها به صورت اختلالات اتونومیک (مانند سردرد) بدون بیهوشی یا حرکات شدید بروز پیدا کند. به‌عبارتی، انواع ساده‌تر آن ممکن است صرفاً با اختلال گذرای هوشیاری در حد چند ثانیه همراه باشد؛ بدون اینکه بیمار به‌طور کامل بیهوش شود یا زمین بیفتد. در اصطلاح علمی به این حالت «دیس‌اورینتیشن» گفته می‌شود، یعنی بیمار برای چند لحظه تمرکز و آگاهی خود را از دست می‌دهد؛ یا مانند آنچه در کودکان مدرسه‌ای دیده می‌شود، حالتی از خیره شدن و مکث که به آن «ابسنس» می‌گویند.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه داد: این تنوع علائم، در صورت عدم شناخت درست، می‌تواند منجر به تأخیر در تشخیص و درمان شود. نکته بعدی، مساله درمان بیماری صرع است. حتی ما که در این حوزه تخصص داریم، گاهی نمی‌توانیم به‌راحتی نوع دقیق بیماری را تشخیص دهیم یا داروی مناسب را از ابتدا به‌درستی انتخاب کنیم. اگر حملات صرعی به موقع کنترل نشوند، ممکن است عوارضی در عملکرد مغز بر جای بگذارند؛ از جمله کاهش توان شناختی (کاهش هوش)، اختلال در روند تحصیلی و بروز مشکلات رفتاری.
وی گفت: در برخی موارد، این اختلالات رفتاری ناشی از صرع، ممکن است به‌اشتباه به‌عنوان مشکلات روانی تشخیص داده شده و بیمار برای مدت‌ها تحت نظر روان‌پزشک قرار گیرد. در حالی‌که بعدها مشخص می‌شود که ریشه این اختلالات، در واقع حملات صرعی بوده است. افزون بر این، باید توجه داشت که برخی از داروهایی که در درمان صرع تجویز می‌شوند، خود می‌توانند منجر به اختلالات رفتاری یا شناختی شوند؛ از این جهت، در شروع درمان صرع باید دقت بسیار زیادی صورت گیرد.
وی تاکید کرد: تشخیص نوع حمله صرعی اهمیت زیادی دارد و ارزیابی اولیه باید حتماً توسط متخصص مغز و اعصاب انجام شود. در صورت وجود علائم رفتاری غیرطبیعی نیز مشاوره همزمان با روان‌پزشک می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. مواردی از صرع وجود دارد که بیمار سال‌ها به اشتباه تحت درمان‌های روان‌پزشکی قرار گرفته و بعدها تشخیص درست صرع داده شده است.
دکتر غفارپور عنوان کرد: موضوع مهم دیگر، بُعد اقتصادی بیماری صرع است. اگر تنها با استفاده از گوشی‌های همراه به هزینه‌های دارویی این بیماری نگاهی بیندازیم، متوجه می‌شویم که سالانه میلیون‌ها دلار صرف تهیه داروهای ضدصرع در دنیا می‌شود و کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست. بنابراین، دو نکته حائز اهمیت است: نخست اینکه با توجه به شرایط اقتصادی کشور، ما پزشکان باید در تجویز دارو نهایت دقت را داشته باشیم، به‌ویژه در مورد داروهای گران‌قیمت که تنها در موارد خاص باید استفاده شوند. دوم اینکه، در بسیاری از موارد، حملات صرعی با داروهای رایج و ارزان‌قیمت به خوبی کنترل می‌شوند و ضرورتی برای مصرف داروهای گران وجود ندارد.
وی تصریح کرد: این بیماری معمولاً در دو بازه سنی بیشترین شیوع را دارد: نخست در دوران کودکی و دوم پس از ۶۰ سالگی. بنابراین، این دو گروه سنی نیازمند توجه ویژه‌تری در زمینه غربالگری و مراقبت‌های پزشکی هستند. هرچند نمی‌توان گفت صرع شایع‌ترین بیماری مغز و اعصاب است، اما قطعاً یکی از شایع‌ترین‌ها محسوب می‌شود. سردرد از نظر آماری در صدر فهرست قرار دارد، اما صرع نیز جایگاه بسیار مهمی در میان اختلالات نورولوژیک دارد.
آلزایمر، یکی از بیماریهای تحلیل‌برنده مغز
در ادامه، دکتر سرور عدوانی، متخصص بیماریهای مغز و اعصاب و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، نیز درباره بیماری آلزایمر توضیح داد: آلزایمر یکی از بیماریهای مهم و تحلیل‌برنده مغز است که به‌دلیل روند رو به افزایش ابتلا، نیازمند توجه ویژه‌ای‌ست. این بیماری نه‌تنها حافظه بلکه سایر عملکردهای شناختی مغز را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. افزون بر این، زندگی خانواده بیماران، ساختار اجتماعی جامعه و نظام سلامت کشور را نیز در ابعاد مختلف اقتصادی و اجتماعی با چالش‌هایی جدی مواجه می‌سازد.
وی افزود: با توجه به افزایش امید به زندگی و سالمندی جمعیت، روند ابتلا به آلزایمر در کشور ما نیز مانند سایر نقاط جهان، رو به افزایش است. آمارهای جهانی نشان می‌دهد که هر 3 ثانیه یک نفر در جهان به این بیماری مبتلا می‌شود و برآوردها حاکی‌ست که در کشور ما نیز به‌صورت هفتگی موارد جدید ابتلا ثبت می‌شود.
وی گفت: یکی از نکات مهم در مدیریت این بیماری، مسئله تشخیص آن است. اگر تنها به ویزیت‌های روتین و بررسی‌های بالینی اکتفا کنیم، حداکثر ۲۰ درصد مبتلایان شناسایی خواهند شد. اما اگر از روش‌های غربالگری هدفمند بهره ببریم، این درصد به‌طور چشمگیری افزایش خواهد یافت؛ موضوعی که اهمیت توسعه برنامه‌های غربالگری را در سطح ملی نشان می‌دهد.
این متخصص بیماریهای مغز و اعصاب عنوان کرد: از منظر اقتصادی نیز آلزایمر بار سنگینی بر جامعه تحمیل می‌کند. به‌طور میانگین، هزینه نگهداری و درمان این بیماران حدود سه برابر بیشتر از افراد سالم است.
وی درخصوص آمار ابتلا بیان کرد: در خصوص شیوع، تخمین‌ها نشان می‌دهد که حدود ۸ درصد از افراد بالای ۶۰ سال در جامعه به این بیماری مبتلا هستند. این میزان، به‌ویژه در میان زنان، بیش از مردان گزارش شده و با توجه به روند پیری جمعیت، پیش‌بینی می‌شود این آمار در سال‌های آینده افزایش یابد.
دکتر عدوانی گفت: نکته‌ای که نباید از آن غافل شد، نقش کلیدی خانواده‌ها در همراهی با بیمار است. فرد مبتلا تنها نیست؛ بلکه خانواده نیز به اندازه خودِ بیمار، و در برخی موارد حتی بیشتر، تحت فشار روانی، عاطفی و اجتماعی قرار می‌گیرد. این خانواده‌ها نیازمند آموزش، آگاهی، حمایت و همراهی هستند. ما به‌عنوان متخصصان و متولیان حوزه سلامت وظیفه داریم در جهت آگاه‌سازی جامعه و حمایت از این افراد گام برداریم و آن‌ها را تنها نگذاریم.
سکته مغزی، یکی از علل مهم ناتوانی در جهان
در ادامه این نشست خبری، دکتر فهیمه وهبی زاد، متخصص بیماریهای مغز و اعصاب و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، نیز درخصوص سکته های مغزی، گفت: سکته مغزی یکی از علل مهم ناتوانی در جهان محسوب می‌شود. به‌طور کلی سکته‌های مغزی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند: نوع اول سکته مغزی خونریزی‌دهنده یا هموراژیک است و نوع دوم که شایع‌تر نیز هست، سکته مغزی ایسکمیک یا انسدادی است که به‌دلیل اختلال در خون‌رسانی به مغز رخ می‌دهد. در این حالت، با قطع جریان خون، اکسیژن‌رسانی نیز مختل شده و میلیون‌ها سلول مغزی می‌توانند در هر دقیقه نابود شوند.
وی افزود: براساس آمار، هر یک دقیقه اختلال در خون‌رسانی به مغز، منجر به مرگ حدود دو میلیون سلول مغزی می‌شود. این آمار به‌سادگی نشان می‌دهد که در درمان سکته مغزی، زمان چه نقش حیاتی‌ای ایفا می‌کند.
دکتر وهبی زاد بیان کرد: شناخت علائم سکته مغزی از سوی عموم مردم، می‌تواند در نجات جان بیماران بسیار مؤثر باشد. یکی از شعارهای کلیدی در مدیریت سکته مغزی این است: زمان، مغز است. به‌عبارت دیگر، هر دقیقه‌ای که می‌گذرد، سلول‌های بیشتری از مغز از دست می‌روند.
وی گفت: در این زمینه، از واژه‌ی اختصاری FAST برای آموزش علائم اولیه سکته مغزی استفاده می‌شود: F یعنی Face: اگر فرد یا اطرافیان متوجه افتادگی یک‌طرف صورت شوند، نشانه‌ای از سکته مغزی است. A یعنی Arms: اگر در اندام‌ها، بخصوص دست‌ها، بی‌قرینگی یا ضعف حرکتی یک‌طرفه مشاهده شود. S یعنی Speech: هرگونه اختلال در گفتار یا تکلم، باید جدی گرفته شود. T یعنی Time: یعنی اهمیت زمان، که نشان می‌دهد در صورت بروز علائم باید فوراً اقدام شود.
وی خاطرنشان کرد: در واقع، هر ۱۵ دقیقه تأخیر در درمان می‌تواند به میزان چشمگیری باعث کاهش عملکرد مغزی بیمار و افزایش ناتوانی او شود. خبر خوب این است که اگر بیمار در زمان مناسب به بیمارستان برسد، امروزه درمان‌های مؤثری در دسترس است که می‌تواند نتیجه بالینی و عملکرد سه‌ماهه او را بهبود بخشد.
دکتر وهبی زاد عنوان کرد: در مرحله حاد، یکی از درمان‌های اصلی استفاده از داروی tPA (داروی حل‌کننده لخته خون) است. این دارو تنها در چهار و نیم ساعت طلایی اول پس از شروع علائم قابل استفاده است و هرچه این زمان کوتاه‌تر باشد، احتمال موفقیت درمان بیشتر خواهد بود. برای بهره‌مندی از این درمان، لازم است که آگاهی عمومی نسبت به علائم سکته بالا رود و هماهنگی دقیق و سریع بین اورژانس و بیمارستان‌ها برقرار باشد.
وی گفت: متأسفانه گاهی افراد در مواجهه با علائم سکته مغزی دچار سردرگمی شده و به سراغ درمان‌های خانگی یا سنتی می‌روند. در حالی‌که تنها اقدام صحیح، تماس فوری با اورژانس و رساندن بیمار به مراکز درمانی است. هیچ درمان خانگی‌ای نمی‌تواند عروق بسته مغزی را باز کند. البته درمان با tPA دارای محدودیت‌هایی است. در برخی بیماران مثلا، افراد با فشار خون بسیار بالا، ممکن است این دارو به‌دلیل خطر بروز خونریزی مغزی قابل تجویز نباشد.
وی گفت: در ادامه، درمان‌های پیشرفته‌تری مانند ترومبکتومی وجود دارد که طی آن لخته موجود در عروق بزرگ مغز به‌صورت مکانیکی خارج می‌شود. این روش درمانی تا ۲۴ ساعت پس از بروز سکته قابل انجام است، اما مستلزم ارزیابی دقیق بیمار و وجود معیارهای مشخص ورود به درمان است. پس از مرحله حاد، تمرکز بر پیشگیری ثانویه اهمیت ویژه‌ای دارد. خوشبختانه سکته مغزی در بسیاری از موارد «تقدیر» نیست، بلکه انتخاب است، به این معنا که با اصلاح سبک زندگی و افزایش آگاهی می‌توان از بروز مجدد آن جلوگیری کرد.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: از جمله عوامل قابل کنترل و مهم در پیشگیری از سکته مغزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد، رژیم غذایی سالم: رژیم مدیترانه‌ای، که شامل مصرف بالای فیبر، روغن زیتون، سبزیجات، میوه و کاهش مصرف گوشت قرمز و چربی‌های اشباع است، تأثیر مثبتی در کاهش خطر سکته دارد. در واقع، “بشقابی که انتخاب می‌کنیم، آینده مغز ما را رقم می‌زند.” ورزش منظم: حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش هوازی در هفته توصیه می‌شود تا سلامت عروق حفظ شود. ترک سیگار: سیگار کشیدن ریسک سکته مغزی را به‌شدت افزایش می‌دهد. اما خوشبختانه ترک سیگار طی دو سال نخست، این ریسک را به‌نصف کاهش می‌دهد. کنترل فشار خون و قند خون: بسیاری از افراد به دلیل نبود غربالگری، از ابتلای خود به فشار خون یا دیابت بی‌خبرند. این در حالی‌ست که کنترل این دو عامل، تأثیر مستقیمی در پیشگیری از سکته دارد. شناسایی و درمان فیبریلاسیون دهلیزی (AF): این اختلال در ریتم قلب یکی از مهم‌ترین عوامل خطر سکته مغزی است که با انجام یک نوار قلب ساده می‌توان آن را تشخیص داد. کنترل چربی خون: چه از طریق رژیم غذایی و چه در موارد نیاز با دارو، می‌توان سطح چربی خون را کنترل و خطر بروز سکته را کاهش داد.
وی گفت: در نهایت، آنچه باید به آن تأکید کرد این است که سکته مغزی با افزایش آگاهی، اصلاح سبک زندگی، غربالگری به‌موقع و دسترسی به درمان‌های استاندارد، قابل پیشگیری و قابل کنترل است.
دکتر مجید غفارپور، متخصص بیماریهای مغز و اعصاب، در بخشی از سخنان خود در این نشست به تفاوت میان فراموشی و بیماری آلزایمر اشاره کرد و گفت: بسیاری از مردم فراموشی را با بیماری آلزایمر یکسان می‌دانند؛ به این معنا که به‌محض تجربه اختلال در حافظه، تصور می‌کنند دچار آلزایمر شده‌اند. در حالی‌که باید توجه داشت آلزایمر یک بیماری است، اما فراموشی یک علامت. این علامت می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد؛ از جمله افسردگی، اضطراب شدید یا هر عاملی که تمرکز ذهن را کاهش دهد. در چنین شرایطی، فرد ممکن است احساس کند که دچار آلزایمر شده است، در حالی‌که علت اصلی می‌تواند روان‌شناختی یا متابولیک باشد.
وی افزود: پزشکان معمولاً در برخورد با چنین بیماران، بلافاصله برچسب «آلزایمر» نمی‌زنند. بلکه ابتدا بررسی می‌کنند که آیا واقعاً کاهش عملکرد شناختی وجود دارد یا خیر، و اگر چنین باشد، تشخیص آلزایمر نیز بر اساس معیارهای خاصی مطرح می‌شود. در واقع، آلزایمر تنها یکی از علل فراموشی است و نه همه آن. به عنوان نمونه، حتی کم‌کاری شدید تیروئید نیز می‌تواند باعث تشدید علائم شبیه به زوال شناختی شود. از همین رو، بسیار مهم است که عموم مردم بدانند که فراموشی به‌تنهایی به‌معنای ابتلا به آلزایمر نیست.
دکتر غفارپور تصریح کرد: باید تأکید کنم که تشخیص آلزایمر، در اصل یک تشخیص پاتولوژیک است و نه صرفاً یک تشخیص بالینی ساده. یعنی ما گاهی با شرایط و بیماری‌هایی مواجه هستیم که عملکرد مغزی فرد تا حدی دچار اختلال می‌شود، اما این لزوماً به معنای آلزایمر نیست. اگر این آگاهی در جامعه افزایش یابد، از اضطراب و نگرانی‌های بی‌مورد بسیاری از افراد جلوگیری خواهد شد؛ چراکه بسیاری از افراد تنها با تجربه اندکی فراموشی، دچار نگرانی از ابتلا به آلزایمر می‌شوند.
وی در پاسخ به پرسشی درباره تأثیر بحران‌های شدید، از جمله جنگ ۱۲ روزه اخیر، بر افزایش اختلالات روانی و جسمی در جامعه، اظهار کرد: در وهله اول باید اشاره کرد که شایع‌ترین نوع سردرد در سطح جامعه، میگرن است. نکته دوم این است که استرس می‌تواند هر نوع دردی را تشدید کند؛ چه کمردرد، گردن‌درد، دیسک کمر، اسپاسم عضلانی یا سردرد. در واقع، استرس و فشار روانی می‌تواند آستانه تحمل درد را کاهش داده و درد را محسوس‌تر و شدیدتر کند؛ چه این استرس ناشی از جنگ، بمباران یا ناامنی‌های مستقیم باشد، و چه به‌صورت نگرانی، اضطراب یا ترس در افراد شکل گرفته باشد، در هر حال، آثار آن بر سیستم عصبی و ادراک درد غیرقابل انکار است. از این‌رو، در بحران‌های اجتماعی یا شرایط پرتنش، افزایش شکایت بیماران از سردرد و سایر دردهای جسمی، امری طبیعی و مورد انتظار است.
وی افزود: با توجه به شیوع بالای میگرن، لازم است اطلاعات بیشتری در این خصوص به مردم داده شود. برخلاف تصور عمومی، سردردهای میگرنی همیشه به شکل کلاسیک و با فواصل منظم بروز نمی‌کنند. در برخی موارد، پیش از آغاز سردرد، بیمار ممکن است دچار علائم پیش‌درآمد مانند اختلالات بینایی یا تاری دید شود که تنها چند دقیقه طول می‌کشد. از سوی دیگر، باید دانست که میگرن لزوماً محدود به سنین جوانی نیست. اگرچه بسیاری تصور می‌کنند که میگرن با افزایش سن خودبه‌خود بهبود می‌یابد، اما در برخی افراد مسن که سابقه میگرن داشته‌اند، علائم میگرنی ممکن است در سنین بالا تنها به‌صورت اختلالات گذرای بینایی بروز یابد، بدون اینکه سردردی وجود داشته باشد. این نوع علائم در سالمندان می‌تواند با اسکیمیای مغزی یا حتی علائم پیش‌سکته‌ای اشتباه گرفته شود و تشخیص دقیق آن اهمیت زیادی دارد.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران همچنین تصریح کرد: نوع دیگری از سردرد که در شرایط استرس‌زا شیوع بیشتری می‌یابد، سردرد تنشی (Tension-type Headache) است. این نوع سردرد به‌ویژه با اضطراب و نگرانی ارتباط مستقیم دارد و می‌تواند در دوره‌های بحران، تشدید شود. از نظر درمانی، اگر سردردهای تنشی به داروهای رایج پاسخ ندهند، گاهی استفاده از داروهای ترکیبی حاوی باربیتال (که در دوز پایین با استامینوفن ترکیب می‌شود) می‌تواند مؤثر باشد. هرچند باربیتال از خانواده داروهای ضدتشنج است، اما در درمان برخی موارد مقاوم به درمان سردرد تنشی، به‌خصوص در دوزهای پایین، می‌تواند گزینه مناسبی باشد.
وی گفت: در پایان، نکته مهمی در خصوص خانم‌های باردار باید مطرح شود. در زنان باردار مبتلا به سردرد میگرنی، تنها داروی بی‌خطر و توصیه‌شده برای مصرف، استامینوفن ساده است. سایر داروها ممکن است برای جنین خطرناک باشند، لذا استفاده از آن‌ها در دوران بارداری باید با احتیاط فراوان و مشورت پزشک انجام شود.
نظرات کاربران