خبرگزاری مهر – گروه سلامت: طب ایرانی با نگاهی متفاوت به بدن انسان، علت بیماری‌هایی همچون آسم و تنگی نفس را صرفاً محدود به ریه نمی‌داند، بلکه اختلال در سایر اعضای حیاتی و سیستم‌های درونی را نیز در بروز این مشکلات مؤثر می‌داند؛ این رویکرد برخلاف طب رایج است که معمولاً تمرکز درمانی را بر روی علائم موضعی و ارگان درگیر قرار می‌دهد.
در طب رایج، برای درمان آسم، معمولاً اسپری، دارو یا شربت‌هایی تجویز می‌شود که با گشاد کردن مجاری تنفسی، علائم همچون سرفه، خس‌خس سینه و تنگی نفس را کاهش دهند. اما طب ایرانی، بدن را یک سیستم یکپارچه شامل مجموعه‌ای از اعضا می‌بیند که عملکرد هماهنگ آن‌ها سلامت فرد را تضمین می‌کند.
در همین راستا خبرنگار مهر با مصطفی احمدی استادیار دانشگاه علوم پزشکی بابل و متخصص طب ایرانی گفتگویی داشته است.
ارگان‌های حیاتی از منظر طب ایرانی و رایج دارای چه تفاوت‌هایی است؟
احمدی: از دیدگاه پزشکی نوین، حدود ۱۱ سیستم در بدن انسان شناسایی شده‌اند، اما تنها پنج سیستم شامل کبد، کلیه، قلب، مغز و ریه در دسته ارگان‌های حیاتی قرار می‌گیرند. در صورت آسیب به هر یک از این پنج سیستم، حیات فرد به خطر می‌افتد، به عنوان مثال آسیب پوستی شدید تا زمانی که به این ارگان‌ها نرسد، تهدید مستقیم برای زندگی محسوب نمی‌شود؛ اما در طب ایرانی که قدمتی بیش از ۳۸۰۰ سال دارد، اعضای بدن به دو دسته اعضای رئیسه و اعضای شریف تقسیم می‌شوند.
سه عضو اصلی یعنی قلب، مغز و کبد به عنوان اعضای رئیس شناخته می‌شوند و سه عضو دیگر یعنی ریه، کلیه و معده در رده اعضای شریف قرار می‌گیرند. این تقسیم‌بندی به طرز شگفت‌انگیزی با ارگان‌های حیاتی در طب رایج همپوشانی دارد.
مفهوم مزاج در طب ایرانی چیست؟
احمدی: بروز هر بیماری از جمله آسم، نشان‌دهنده اختلال در یکی از این سیستم‌هاست. به بیان دیگر، هر سو مزاج (اختلال مزاجی) ریشه در اختلال عملکرد یکی از اعضای اصلی یا شریف بدن دارد. بنابراین، در بیماری‌هایی مانند آسم یا تنگی نفس، الزاماً خود ریه عامل مستقیم بیماری نیست، بلکه ممکن است منشأ اصلی مشکل در قلب، معده یا حتی کبد باشد.
آیا آسم می‌تواند ریشه در معده یا کبد داشته باشد؟
احمدی: در برخی موارد، بیمار علائمی مانند خس‌خس سینه و سرفه دارد و پزشکان آن را آسم تشخیص می‌دهند، اما عامل اصلی در واقع اختلال در معده یا عملکرد دستگاه گوارش است. در چنین شرایطی، تقویت معده می‌تواند نقش مهمی در کاهش علائم ایفا کند. حتی اختلال در میکروبیوم روده نیز ممکن است موجب بروز علائم مشابه آسم شود.
ریه تنها محل بروز علائم است و نه لزوماً منشأ بیماری. التهاب، تحریک‌پذیری و تنگی مجاری ریه منجر به بروز علائم آسم می‌شود، اما درمان باید ریشه‌ای‌تر و با درنظر گرفتن سایر ارگان‌های تأثیرگذار انجام گیرد.
نقش حیاتی ریه در سوخت‌وساز و اکسیژن‌رسانی چگونه است؟
احمدی: ریه، علاوه بر تأمین اکسیژن، مسئول تعادل اسید و باز خون نیز هست. این عضو حیاتی با تنظیم خروج دی‌اکسید کربن (CO₂) نقش مهمی در حفظ تعادل شیمیایی خون ایفا می‌کند. ریه همچنین به‌طور مستقیم با قلب در ارتباط است تا اکسیژن را به جریان خون وارد کند و در نهایت انرژی لازم را برای عملکرد سلولی تأمین نماید.
حتی زمانی که اکسیژن وارد خون شده باشد، برای جدا شدن از هموگلوبین و استفاده سلولی، نیاز به حفظ تعادل اسید و باز وجود دارد. در نتیجه، اختلال در این تعادل می‌تواند منجر به کاهش انرژی و علائمی مانند خستگی، سرگیجه، سنگینی پاها یا تاری دید شود. به همین دلیل است که بیماران قلبی یا ریوی هنگام بالا رفتن از پله دچار این نشانه‌ها می‌شوند.
قلب و کبد چگونه در بروز آسم نقش دارند؟
احمدی: برخلاف تصور رایج، اختلالات قلبی می‌توانند بر فشار عروق ریوی تأثیر گذاشته و تنگی نفس ایجاد کنند. همچنین عملکرد نامناسب کبد ممکن است منجر به افزایش فشار در ریه و بروز علائم آسم شود.
به طور کلی، طب ایرانی به دنبال ریشه‌یابی عمیق‌تری از بیماری‌هاست و با بررسی دقیق عملکرد اعضای کلیدی بدن، از جمله کبد، قلب، ریه و معده، به درمانی جامع و پایدار می‌رسد. در این نگاه کل‌نگر، درمان آسم تنها با داروی موضعی کافی نیست، بلکه باید به اصلاح مزاج و برقراری تعادل در عملکرد سیستم‌های حیاتی توجه شود.
طب ایرانی آسم را چگونه تفسیر می‌کند؟
احمدی: آسم فقط یک بیماری ریوی محسوب نمی‌شود. این بیماری ممکن است ناشی از اختلال مستقیم در مزاج ریه باشد یا آن‌گونه که در این طب به آن اشاره می‌شود، از مشارکت سایر ارگان‌ها با ریه شکل بگیرد. در این رویکرد، آسم یکی از نمونه‌های بارز «بیماری ناشی از مشارکت» است؛ یعنی مشکلی که به ظاهر در ریه بروز کرده اما ریشه آن در عملکرد دیگر اعضا مانند مغز، معده، قلب یا کبد نهفته است.
بیماری‌های تنفسی ناشی از ضعف ارگان‌های مشارکت‌کننده چگونه است؟
احمدی: در بسیاری از بیماران، علائمی مانند خلط پشت حلق یا ریزش‌های مکرر مخاطی ناشی از ضعف مغز یا سینوس‌هاست؛ حالتی که به‌ویژه در هوای آلوده و پراسترس شهرهایی مانند تهران بسیار شایع است. در این وضعیت، مغز به دلیل تحریک ناشی از اضطراب یا آلودگی، واکنش‌هایی از جمله ترشح نزله و خلط ایجاد می‌کند که خود عاملی برای بروز یا تشدید آسم محسوب می‌شود.
هوای آلوده چگونه آسم را شعله‌ور می‌کند؟
احمدی: یکی از ارکان اساسی سلامت در طب ایرانی، کیفیت هواست. این طب با سابقه چند هزار ساله، به تأثیر مستقیم هوایی که تنفس می‌کنیم بر سیستم عصبی و هورمونی بدن تأکید دارد. در واقع، بویی که ما استنشاق می‌کنیم از طریق مرکز بویایی مغز، روی تالاموس و هیپوتالاموس اثر می‌گذارد. این دو بخش از مغز، هورمون‌ها و احساسات ما را تنظیم می‌کنند و از طریق غده هیپوفیز، کل متابولیسم بدن را تحت کنترل دارند. از همین رو، استنشاق هوای آلوده یا خشک، می‌تواند اختلالات متعددی در روحیه، انرژی، خواب و تعادل هورمونی ایجاد کند.
سبک زندگی چگونه می‌تواند آسم را درمان کند؟
احمدی: بر خلاف تصور رایج، طب ایرانی سال‌ها پیش از ظهور مفاهیم نوین مانند لایف‌استایل پزشکی (Lifestyle Medicine)، به ضرورت تنظیم سبک زندگی برای درمان بیماری‌ها تأکید داشته است. در این طب، درمان با شش اصل ضروری زندگی سالم اعم از هوا، غذا و نوشیدنی، خواب و بیداری، حرکت و سکون (ورزش و استراحت)، پاکسازی و حالت‌های روانی
هوای تنفسی به عنوان اولین و مهم‌ترین اصل، نقشی حیاتی در سلامت عمومی بدن دارد. هوای گرم، خشک یا آلوده، می‌تواند مزاج فرد را بر هم بزند و موجب تشدید بیماری‌هایی مانند آسم شود.
راهکار برای مقابله با آلودگی و خشکی هوا چیست؟
احمدی: برای کاهش تأثیرات خشکی و آلودگی هوا بر بدن، استفاده از روش‌هایی مانند دستگاه بخور با اسانس‌های گیاهی را پیشنهاد می‌دهد. اسطوخودوس، بنفشه، بابونه، گل گاو زبان، پنیرک و گل ختمی از جمله گیاهانی هستند که استفاده از آن‌ها به‌صورت بخور یا استحمام، به تعدیل مزاج، افزایش رطوبت بافتی بدن و کاهش علائم آسم کمک می‌کند.
در مناطق جنوبی کشور مانند سیستان و بلوچستان یا بندرعباس که گرما و خشکی شدید غالب است، یا در شهرهای آلوده مانند تهران، استفاده از بوهای خنک و مرطوب‌کننده نه‌تنها در ایجاد آرامش روانی مؤثر است، بلکه می‌تواند عملکرد ریه و مغز را نیز بهبود ببخشد.
آیا حجامت و فصد برای آسم مفید است؟
احمدی: در طب ایرانی، انتخاب روش درمانی باید بر پایه علت دقیق بیماری باشد. اگر آسم ناشی از خشکی بدن باشد، انجام حجامت یا فصد می‌تواند موجب خروج مایعات حیاتی و تشدید خشکی شود. اما در مواردی که آسم به‌دلیل رطوبت زیاد و وجود خلط بروز کرده باشد، این روش‌ها ممکن است مؤثر باشند. بنابراین تشخیص دقیق نوع مزاج و منشأ بیماری، شرط اصلی برای درمان صحیح در طب سنتی است.
در شرایط آب‌وهوایی گرم و خشک، به‌ویژه در روزهای آلوده تابستانی، برخی بیماران مبتلا به آسم با علائم تشدیدشونده‌ای مانند خشکی مجاری تنفسی و اختلال در عملکرد ریه مواجه می‌شوند. در این زمینه، متخصصان طب سنتی راهکارهایی برای بهبود وضعیت عمومی این بیماران ارائه می‌کنند.
آیا تغذیه مناسب تأثیری بر کاهش علائم خشکی و آسم دارد؟
احمدی: در مناطق گرم و آلوده، افراد باید از مصرف غذاهای خشک، پرادویه، چرب، تند و سرخ‌کردنی پرهیز کنند. به گفته یکی از متخصصان طب سنتی، این نوع غذاها، به‌ویژه در استان‌های جنوبی کشور که اقلیم خشک دارند، می‌تواند مشکلات گوارشی و تنفسی ایجاد کند.
غذاهای ساده، کم‌ادویه و با هضم آسان، جایگزین مناسبی محسوب می‌شوند. همچنین مصرف نوشیدنی‌هایی مانند ماءالشعیر طبی، دمنوش بنفشه، گل گاوزبان و دمنوشهای آرام‌بخش می‌تواند به تأمین رطوبت موردنیاز بدن کمک کند.
آیا تنظیم خواب روی کنترل خشکی بدن تأثیر دارد؟
احمدی: خواب کافی و منظم در شب و اختصاص نیم ساعت استراحت در طول روز، از دیگر راهکارهای مؤثر در مدیریت خشکی بدن و پیشگیری از حملات آسم ناشی از گرما و آلودگی است. خواب روز به حفظ تعادل رطوبتی بدن کمک کرده و اثرات سو خشکی هوا را کاهش می‌دهد.
آیا ورزش مناسب برای بیماران آسمی در هوای گرم مفید است؟
ورزش در فضای باز در شرایط آلوده، ممکن است باعث تشدید علائم آسم شود، بنابراین برای بیماران مبتلا به آسم ناشی از خشکی، ورزش‌های آبی مانند شنا در استخر سرپوشیده با دمای معتدل توصیه می‌شود.
همچنین کودکان، سالمندان نیز می‌توانند از مزایای ورزش در آب بهره‌مند شوند، چرا که فشار وارده به مفاصل کاهش می‌یابد و بدن سبک‌تر حرکت می‌کند.
آیا پاکسازی بدن در بیماری آسم تأثیر دارد؟
احمدی: یکی از مشکلات شایع در این بیماران، یبوست است که می‌تواند باعث اختلال در عملکرد ریه‌ها و کلیه‌ها شود. مصرف مواد لعاب‌دار مانند تخم شنبلیله و خاکشیر به رفع یبوست و بهبود شرایط گوارشی کمک می‌کند. تخم شنبلیله، علاوه بر خاصیت نرم‌کنندگی مزاج، دارویی مؤثر برای پاکسازی ریه نیز محسوب می‌شود.
افرادی که دارای مزاج گرم هستند، بهتر است از خاکشیر و افراد با مزاج سردتر از شنبلیله استفاده کنند. همچنین برای درمان خلط، بسته به نوع مزاج، ترکیباتی مانند آویشن، گل ختمی یا دمنوش پرسیاوشان پیشنهاد می‌شود.
کاهش اضطراب روی آسم تأثیر دارد؟
احمدی: استرس و اضطراب، به‌ویژه در مناطق جنوبی یا کلان‌شهرهایی مانند تهران، یکی از عوامل تشدیدکننده آسم و خشکی بدن است. به همین منظور استفاده از دمنوشهای آرام‌بخش مانند گل گاوزبان، اسطوخودوس و سنبل‌الطیب و نیز عرقیات گیاهی مشابه می‌تواند در کنترل علائم عصبی مؤثر باشد.
درمان مشکلات معده در بیماران مبتلا به آسم شبانه چگونه است؟
احمدی: آسم با علائم شبانه ممکن است ناشی از مشکلات معده مانند رفلاکس باشد. در این موارد، استفاده از ترکیباتی مانند پودر زیره، انیسون و زنیان پس از وعده‌های غذایی، به بهبود عملکرد معده کمک می‌کند. همچنین مصرف داروهایی مانند گل قند یا آمله، ترکیبی از عسل، گل سرخ و آمله، در تقویت عضلات معده و پیشگیری از سرفه‌های شبانه مؤثر است.
برای بیماران مبتلا به آسم ناشی از خشکی هوا و آلودگی، رعایت اصولی در تغذیه، خواب، ورزش، پاکسازی بدن و کنترل استرس، می‌تواند تا حد زیادی از تشدید علائم جلوگیری کند. بهره‌گیری از راهکارهای طب سنتی در کنار توصیه‌های پزشکی روز، رویکردی جامع برای مدیریت این بیماری در شرایط اقلیمی خاص به شمار می‌رود.
نظرات کاربران