خبرگزاری مهر – گروه استانها: خاک، این بستر خاموش اما حیاتی، یکی از بنیادیترین سرمایههای طبیعی استان کرمانشاه به شمار میرود؛ سرمایهای که حیات کشاورزی، امنیت غذایی، پایداری زیستمحیطی و حتی کیفیت زندگی شهری بهطور مستقیم به آن وابسته است. استان کرمانشاه با دارا بودن اراضی حاصلخیز، تنوع اقلیمی و نقش برجسته در تولید محصولات راهبردی کشاورزی کشور، بیش از هر زمان دیگری نیازمند نگاه عمیق، علمی و مسئولانه به منابع خاکی خود است. خاک صرفاً بستری برای کشت نیست، بلکه نظامی زنده و پویا است که طی هزاران سال شکل گرفته و بازتولید آن فرایندی بسیار کند و شکننده دارد؛ ازاینرو هرگونه تخریب، فرسایش یا کاهش حاصلخیزی آن، ضربهای مستقیم به آینده توسعه استان محسوب میشود.
در سالهای اخیر، شتاب تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی، افزایش دما و تداوم بهرهبرداری ناپایدار از منابع طبیعی، فشار بیسابقهای بر خاکهای استان کرمانشاه وارد کرده است. کاهش ماده آلی خاک، فرسایش آبی و بادی، شخمهای غیراصولی، تغییر کاربری اراضی و گسترش فعالیتهای عمرانی بدون ملاحظات زیستمحیطی، زنگ خطری جدی برای استمرار تولید و تابآوری اکوسیستمهای طبیعی استان به صدا درآورده است. این روند نهتنها موجب افت کمی و کیفی محصولات کشاورزی میشود، بلکه توان خاک در ذخیرهسازی آب، تغذیه سفرههای زیرزمینی و تعدیل اثرات سیلابها و خشکسالیها را به شدت کاهش میدهد.
اهمیت خاک در کرمانشاه تنها به عرصه کشاورزی محدود نمیشود. خاک سالم، زیربنای شهر سالم است؛ چرا که پایداری زیرساختهای شهری، مدیریت روانآبها، کاهش گردوغبار، کنترل آلودگیها و حتی سلامت شهروندان، همگی به وضعیت خاک وابستهاند. تخریب خاک میتواند پیامدهایی فراتر از مزارع داشته باشد و بحرانهای زیستمحیطی، اقتصادی و اجتماعی را در گستره شهری و روستایی تشدید کند. ازاینرو، حفاظت از خاک، ضرورتی راهبردی برای توسعه متوازن استان و حفظ زیستپذیری آن برای نسلهای آینده است.
شعار جهانی «خاک سالم، شهر سالم» در شرایط کنونی کرمانشاه باید از سطح یک پیام نمادین فراتر رود و به برنامهای عملیاتی، بومی و منطقهای تبدیل شود. تحقق این هدف، نیازمند مشارکت همه ذینفعان است؛ از کشاورزان و بهرهبرداران زمین که در خط مقدم حفاظت یا تخریب خاک قرار دارند، تا کارشناسان، دانشگاهها، مدیران اجرایی و شهروندانی که سبک زندگی و الگوی مصرف آنان بر منابع طبیعی اثرگذار است. تنها با همافزایی دانش، تجربه و مسئولیتپذیری اجتماعی میتوان روند فرسایش و فقر خاک را متوقف کرد و زمینه احیای این سرمایه خاموش اما حیاتی را فراهم ساخت.
بیتردید، آینده کشاورزی پایدار، امنیت غذایی و سلامت محیط زیست استان کرمانشاه، پیوندی ناگسستنی با سرنوشت خاک دارد. توجه امروز به حفاظت، مدیریت و ارتقای کیفیت خاک، سرمایهگذاری بلندمدتی است که ثمرات آن در پایداری اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی استان نمود خواهد یافت.
ارتقای جایگاه کشاورزی کرمانشاه به رتبه پنجم کشور با وجود خشکسالیهای شدید
سعید کریمی رئیس سازمان جهاد کشاورزی کرمانشاه در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به نقش راهبردی خاک در پایداری تولیدات کشاورزی اظهار داشت: با وجود محدودیتهای جدی ناشی از خشکسالی، خانواده بزرگ کشاورزی استان کرمانشاه توانستهاند با تلاش و برنامهریزی، جایگاه استان را در سطح کشور از رتبه ششم به رتبه پنجم ارتقا دهند که این مسئله نشاندهنده ظرفیت بالای بخش کشاورزی استان است.
وی تغییرات الگوی کشت را از مهمترین عوامل دستیابی به این موفقیت دانست و تصریح کرد: تطبیق الگوی کشت با شرایط اقلیمی و منابع آبی موجود، نقش تعیینکنندهای در حفظ تولید و افزایش بهرهوری داشته و همکاران سازمان جهاد کشاورزی در این مسیر تلاشهای قابل توجهی انجام دادهاند که شایسته قدردانی است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی کرمانشاه با اشاره به شرایط نامناسب اقلیمی استان بیان کرد: کاهش ۷۸ درصدی بارندگی نسبت به سال گذشته و دیمخیز بودن بخش زیادی از مزارع استان، شرایط تولید را با دشواریهای جدی مواجه کرده است.
کریمی افزود: شرایط بارش مناسب نیست و این امر کار ما را دشوار کرده است. باید به سمت کشتهایی برویم که نیاز آبی کمتری دارند.
نقش ۹۶ درصدی محصولات غذایی در تأمین مواد غذایی
وی با تأکید بر اهمیت امنیت غذایی و نقش کشاورزی در تأمین آن گفت: ۹۶ درصد مواد غذایی مورد نیاز جامعه از محصولات کشاورزی تأمین میشود و در شرایط کمآبی، ناگزیر هستیم به سمت تولید محصولاتی حرکت کنیم که مصرف آب کمتری دارند تا بتوانیم هم امنیت غذایی را حفظ کنیم و هم منابع پایه را صیانت نمائیم.
کریمی تشکیل دفتر خاک در ساختار سازمان را نشانهای از اهمیت این موضوع دانست و خاطرنشان کرد: ارزش خاک تنها با برگزاری جلسات و مناسبتها معنا پیدا نمیکند، بلکه باید برنامههای عملی برای غنیسازی خاک در دستور کار قرار گیرد. ضعف خاکهای استان یکی از دلایل کاهش تولید در برخی اراضی است و بدون توجه علمی و عملی به این مسئله، نمیتوان انتظار پایداری تولید داشت.
وی استفاده از ظرفیت کشاورزان پیشرو را یکی از راهکارهای مؤثر در اجرای برنامههای غنیسازی خاک عنوان کرد و افزود: انتقال تجربیات موفق کشاورزان پیشرو به سایر بهرهبرداران میتواند نقش مهمی در ارتقای کیفیت خاک و افزایش عملکرد اراضی کشاورزی ایفا کند.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه در ادامه با اشاره به آمار بالای فرسایش خاک در استان اظهار داشت: میزان فرسایش خاک در کرمانشاه حدود ۱۶ و نیم تن در هر هکتار برآورد میشود که این رقم نگرانکننده است و ضرورت همکاری جدی با مراکز علمی، دانشگاهها و بخش تحقیقات را برای حفاظت از خاک بیش از پیش آشکار میکند.
کریمی همچنین همراهی شهرداری در اجرای برنامههای مرتبط با روز جهانی خاک را اقدامی مثبت ارزیابی کرد و گفت: همکاری مدیریت شهری با بخش کشاورزی و منابع طبیعی میتواند به نهادینه شدن فرهنگ حفاظت از خاک در سطح جامعه کمک کند و امیدواریم این تعامل سازنده در آینده نیز تداوم داشته باشد.
تولید روزانه ۷۵۰ تن پسماند در کرمانشاه؛ زنگ خطر برای سلامت خاک استان
خلخال از اعضای مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه، در ادامه مراسم روز جهانی خاک به تشریح اثرات پسماند بر سلامت خاک پرداخت و با ارائه توضیحات آماری و تحلیلی، وضعیت تولید پسماند در استان را نگرانکننده توصیف کرد.
وی با اشاره به نمودارهای مربوط به تولید پسماند در کرمانشاه تصریح کرد: روزانه حدود ۷۵۰ تن پسماند در این استان تولید میشود که بخش قابل توجهی از آن بهصورت غیراصولی دفع یا دپو میشود و همین مسئله، سلامت خاک، منابع آب و محیط زیست را با تهدید جدی مواجه کرده است.
خلخال در ادامه به چالشهای زیستمحیطی مرتبط با پسماند اشاره کرد و افزود: انباشت و مدیریت نادرست پسماندها، بهویژه پسماندهای شهری، موجب آلودگی فیزیکی و شیمیایی خاک، کاهش حاصلخیزی و آسیب به زیستبومهای طبیعی میشود و این موضوع در استانی مانند کرمانشاه که کشاورزی نقش محوری در اقتصاد آن دارد، اهمیت دوچندان پیدا میکند.
وی با تأکید بر ضرورت تغییر رویکرد در مدیریت پسماند، یکی از راهکارهای مؤثر در این حوزه را تولید کمپوست عنوان کرد و بیان داشت: تبدیل بخش آلی پسماندهای شهری به کمپوست، علاوه بر کاهش حجم زباله، میتواند به بهبود ماده آلی خاک و افزایش کیفیت اراضی کشاورزی کمک کند و همزمان از آسیبهای زیستمحیطی ناشی از دفن پسماند بکاهد.
این پژوهشگر حوزه خاک و منابع طبیعی همچنین به سایر روشهای مدیریت پسماند اشاره کرد و ادامه داد: سوزاندن پسماند، با وجود اینکه در برخی مناطق بهعنوان یک راهکار مورد استفاده قرار میگیرد، در صورت نبود کنترل و فناوری مناسب، میتواند خود منبعی برای آلودگی خاک، هوا و آب باشد و باید با دقت و ملاحظات زیستمحیطی بررسی شود.
به گفته وی، تشریح دیگر راههای مدیریت پسماند شهری و بررسی مزایا و معایب هر یک، بخش قابل توجهی از ادامه جلسه را به خود اختصاص داد و حاضران با ابعاد مختلف تأثیر پسماند بر خاک و ضرورت برنامهریزی علمی و یکپارچه در این زمینه آشنا شدند.
خلخال در پایان با تأکید بر لزوم مشارکت دستگاههای اجرایی، شهرداریها، مراکز علمی و شهروندان در مدیریت صحیح پسماند، خاطرنشان کرد: حفاظت از خاک بدون اصلاح الگوی تولید و دفع پسماند امکانپذیر نیست و تحقق شعار خاک سالم، شهر سالم نیازمند اقدام عملی و پایدار در همه سطوح است.
جلال ابوالحسنی مدیرکل دفتر شبکههای آبیاری فرعی و زهکشی وزارت جهاد کشاورزی در گفتگو با خبرنگار مهر به اهمیت جایگاه خاک در سطح جهانی اشاره کرد و گفت: خاک در سراسر دنیا از جایگاه ویژهای برخوردار است، زیرا اصلیترین بستر تولید به شمار میرود و بخش عمده امنیت غذایی بر پایه سلامت آن شکل میگیرد. خاک ستون تولید غذاست و هرگونه آسیب به آن مستقیماً بر توان تولیدی کشور تأثیر میگذارد.
خاک سالم، شرط افزایش تولید و امنیت غذایی
مدیرکل دفتر شبکههای آبیاری فرعی و زهکشی وزارت جهاد کشاورزی با بیان اینکه افزایش تولید تنها در سایه خاک سالم و حاصلخیز امکانپذیر است، افزود: در حوزه حفاظت از خاک، تکالیف و برنامههای مشخصی تعریف شده و بهرهبرداران باید در اجرای این برنامهها همراهی لازم را داشته باشند. این منبع ارزشمند، مهمترین پایه تولید غذا در کشور محسوب میشود و بدون صیانت از آن، دستیابی به اهداف تولید امکانپذیر نیست.
ابوالحسنی با اشاره به تأکیدات رهبر معظم انقلاب بر حفظ منابع پایهای کشور از جمله خاک خاطرنشان کرد: تغییر کاربری اراضی کشاورزی میتواند آسیبهای جدی و برگشتناپذیری به امنیت غذایی وارد کند و بر این اساس، هرگونه توسعه شهری و روستایی باید با رعایت کامل اصول حفاظت از خاک انجام شود. توصیههای معظمله درخصوص مراقبت از ظرفیتهای حیاتی کشور، مسئولیت دستگاههای اجرایی را در این حوزه دوچندان کرده است.
یکپارچهسازی اراضی و جلوگیری از تخریب خاک
وی طرح یکپارچهسازی اراضی را از اقدامات مؤثر در حفاظت از خاک دانست و گفت: حرکت در مسیر افزایش حاصلخیزی خاک و جلوگیری از تخریب آن، لازمه پایداری تولید است. اقدامات مرتبط با خاک زمانی اثربخش خواهد بود که در مناطقی انجام شود که پیشتر در آنها سرمایهگذاریهای زیرساختی صورت گرفته است.
مدیرکل دفتر شبکههای آبیاری فرعی و زهکشی با اشاره به چالش فرونشست زمین ناشی از برداشت بیرویه آبهای زیرزمینی اظهار داشت: در مدیریت آبیاری، کنترل دقیق برداشت منابع آب زیرزمینی امری اجتنابناپذیر است تا از بروز خسارات جبرانناپذیر به خاک جلوگیری شود.
تدوین ۱۷ دستورالعمل برای حفاظت از خاک
ابوالحسنی از تدوین ۱۷ دستورالعمل در حوزه حفاظت خاک توسط معاونت آب و خاک خبر داد و افزود: تاکنون ۸ دستورالعمل تصویب شده و سایر موارد در مراحل بررسی و نهاییسازی قرار دارد. این دستورالعملها حوزههایی مانند مطالعات خاکشناسی، پایش کیفیت خاک، ارزیابی عملکرد آزمایشگاهها و اجرای مزارع الگویی حفاظت خاک را شامل میشود.
وی در پایان با تأکید بر نقش ترویج کشاورزی تصریح کرد: مروجان به دلیل ارتباط مستقیم با بهرهبرداران، نقش تعیینکنندهای در ترویج فرهنگ حفاظت از خاک دارند و میتوانند نقش مؤثری در اجرای برنامههای حفاظتی در سطح مزارع و اراضی کشاورزی ایفا کنند.
در مجموع، آنچه امروز بیش از هر زمان دیگری در کرمانشاه خودنمایی میکند، پیوند ناگسستنی سرنوشت کشاورزی، امنیت غذایی و زیستپذیری شهری با وضعیت خاک است؛ منبعی خاموش که همزمان زیر فشار خشکسالی، فرسایش، تغییرات الگوی مصرف و مدیریت ناپایدار پسماند قرار دارد. تجربه ارتقای جایگاه کشاورزی استان در شرایط کمآبی نشان میدهد که با تکیه بر دانش، اصلاح الگوی کشت و مشارکت بهرهبرداران میتوان مسیر پایداری را هموار کرد، اما تداوم این موفقیت بدون حفاظت علمی و عملی از خاک ممکن نیست. اکنون خاک کرمانشاه نیازمند تصمیمهای فراتر از شعار، همافزایی نهادهای اجرایی، علمی و شهری و مشارکت آگاهانه مردم است تا این سرمایه بنیادین برای نسلهای آینده حفظ شود و ستون امنیت غذایی استان فرو نریزد.
نظرات کاربران