خبرگزاری مهر – مجله مهر: (شماره تلفنت رو به من بده، من برسم خونه بهت زنگ می‌زنم…) این جمله برای بیشتر نسل‌ها نهایت استفاده از تکنولوژی بود. وسیله‌ای به نام تلفن ثابت، که فاصله‌های دورافتاده بعد از مدرسه را پر می‌کرد. وقتی به خانه می‌رسیدیم، نیمه‌جان از خستگی روز، با اشتیاق، گوشی تلفن را برمی‌داشتیم. دوباره با همان دوستانی که ساعتی پیش در حیاط یا کلاس مدرسه گرم صحبت بودیم تماس می‌گرفتیم، تا ادامه حرف‌های نیمه‌تمام‌مان را پی بگیریم، اما دنیای امروز، فاصله میان آن تماس‌های ساده تا چت با هوش مصنوعی را در چند دهه طی کرده است.
گفت‌وگوهایمان طولانی و پرهیجان بود؛ درباره درس‌ها، معلم‌ها، فیلمی که تازه پخش شده بود و یا حتی گاهی مکالمه هایمان تبدیل به گزارشی لحظه به لحظه از اوضاع خانه و شوخی‌های کوچک و روزمره می‌شد. هنگامی که تلفن را قطع می‌کردیم، لحظه‌ای در سکوت خانه می‌نشستیم و به این فکر می‌کردیم که چقدر بودن یک دوست شیرین است. دوستی همان چیزی بود که باعث می‌شد سختی بیدار شدن صبحگاهی، فاصله خانه تا مدرسه و حتی خستگی میان کلاس‌ها به چشممان نیاید؛ چون می‌دانستیم در آن سوی ماجرا، دوستی هست که حضورش همه سختی‌ها را آسان می‌کند.
اما اکنون، جهان عوض شده است. نوجوان امروز وقتی به خانه می‌رسد، به سوی چت بات های هوشمند نصب شده بر روی تلفن همراه می‌رود و اگر دلش بخواهد، می‌تواند یک “دوست” بسازد؛ دوستی که هرگز خسته نمی‌شود، همیشه جواب می‌دهد و هیچ‌وقت مخالفتی با او ندارد. این توصیف وضعیتی است که اگر شماهم والدین یک نوجوان باشید از این دست صحنه‌ها زیاد دیده اید، نوجوانی که تمام روز خود را به جای بودن در کنار خانواده با هوش مصنوعی می‌گذراند. اما باید بگویم این فقط مشکل نوجوان شما نیست، خبرگزاری سی ان ان در گزارشی نشان می‌دهد که این موضوع یک بحران همه گیر در جهان است.
هوش مصنوعی، دوست واقعی نیست
روایت ما از جایی شروع می‌شود که بین دو دوست یک نوجوان ۱۶ ساله دعوایی آغاز می‌شود. نوجوان با دیدن درگیری نمی‌داند دقیقاً باید چه کاری برای جدا کردن دوستانش انجام دهد و برای حل این مشکل از والدین و یا دوستان دیگرش کمک نمی‌خواهد. بلکه به سرعت تصمیم می‌گیرد از مشورت با یک هوش مصنوعی استفاده کند. با توصیه‌های هوش مصنوعی او دعوای میان دو دوستش را پایان می‌دهد ولی حالا مشکل دیگری وجود دارد؛ «دوستانش بعد از دعوا دیگر با هم زیاد صحبت نمی‌کنند.» نوجوان پس از این تجربه به چنین نتیجه‌ای می‌رسد که ربات‌ها فقط سطح ماجرا را می‌بینند.
دوران حساس نوجوانی
از یک مشورت ساده درباره چگونگی اتمام یک درگیری تا صحبت درباره مهم‌ترین اتفاقات زندگی در میان نوجوانان با هوش مصنوعی امروزه رواج بسیار زیادی داشته است. به صورتی که در گزارشی از سازمان غیرانتفاعی Common Sense Media نشان می‌دهد ۷۲ درصد نوجوانان بین ۱۳ تا ۱۷ سال حداقل یک بار از هوش مصنوعی استفاده کرده‌اند و بیش از نیمی از آنها به طور منظم با این ابزارها در ارتباط اند. یک‌سوم نوجوانان هم گفته‌اند برای روابط اجتماعی و حتی مسائل مهم زندگی‌شان به سراغ این ربات‌ها رفته‌اند. اما بخش نگران کننده اینجاست که ۳۱ درصد نوجوانان اعتراف کرده‌اند گفتگو با ربات‌ها به اندازه یا حتی بیشتر از مکالمات با دوستان واقعی برایشان رضایت‌بخش بوده است و ۳۳ درصد موضوعات جدی و شخصی‌شان را با این موجودات مجازی در میان گذاشته‌اند، نه با دوستان و یا حتی خانوادشان. کارشناسان در این باره هشدار می‌دهند که این روند می‌تواند آینده روابط اجتماعی نسل جدید را تحت‌تأثیر قرار دهد. یک پژوهشگر ارشد در حوزه هوش مصنوعی، می‌گوید: «دوران نوجوانی مرحله حساسی در رشد اجتماعی است. ما نمی‌خواهیم نوجوانان به جای دوست، والدین یا یک متخصص، به ربات‌ها تکیه کنند.»
شاید برای شما هم سوال باشد که همه این مخالفت‌ها با این موجودات مصنوعی اما همه چیز دان چیست؟ بخشی از این نگرانی به این دلیل است که چت‌بات‌ها همیشه تأییدگر هستند. آنها طوری برنامه‌ریزی شده‌اند که رضایت کاربر را جلب کنند و مخالفتی نشان ندهند. اما در روابط واقعی، اتفاقاً همین چالش‌ها و مخالفت‌هاست که به نوجوان یاد می‌دهد چطور ارتباطات انسانی را مدیریت کند. (اگر همیشه همان چیزی را بشنوید که می‌خواهید، در دنیای واقعی با اولین مخالفت یا تنش، غافلگیر خواهید شد). بله درست است؛ این ربات‌ها ممکن است در کوتاه‌مدت احساس تنهایی را کم کنند. اما در بلندمدت، نوجوانان را از تجربه روابط واقعی محروم می‌سازند و همین می‌تواند به انزوای بیشتر منجر شود.
خطر اشتراک‌گذاری زندگی شخص
بر اساس همین گزارش یکی دیگر از نگرانی‌ها مربوط به اطلاعات شخصی است. ۲۴ درصد نوجوانان داده‌های شخصی خود را با این ربات‌ها به اشتراک گذاشته‌اند؛ داده‌هایی که برخلاف تصورشان با یک دوست در میان گذاشته نمی‌شود، بلکه در سرورهای شرکت‌ها ذخیره می‌شود. کارشناسان در این باره هشدار می‌دهند: «اغلب شما به این شرکت‌ها حقوق بسیار گسترده و دائمی نسبت به اطلاعات خود می‌دهید؛ آنها می‌توانند اطلاعاتتان را ذخیره کنند، تغییر دهند یا حتی در جای دیگری استفاده کنند.»
فراموشی لذت دوستی واقعی
برای درک بهتر این بحران کافی است به تفاوت نسل‌ها نگاه کنیم. نسل‌های گذشته در نوجوانی دوستی را در زمین فوتبال، پشت نیمکت کلاس تجربه می‌کردند. تماس چشمی، شوخی‌ها و حتی دعواها بخشی از یادگیری مهارت‌های اجتماعی بود. اما امروزه نوجوانان می‌تواند با رفتن به سراغ یک هوش مصنوعی در عرض چند دقیقه دوستی بسازند که نه اخم و قهر می‌کند و نه مخالفتی دارد. جذابیت این تجربه دوستی بدون اختلاف انکارناپذیر است، اما روانشناسان می‌گویند بخش زیادی از لذت دوستی واقعی دقیقاً در همان لحظات غیرقابل‌پیش‌بینی است؛ نگاه ردوبدل‌شده در کلاس، خنده ناگهانی سر یک شوخی یا حتی مشاجره‌ای که بعداً به آشتی ختم می‌شود.
یک روان‌درمانگر، در این باره توضیح می‌دهد: «هیچ رباتی نمی‌تواند حس آن لحظه را بازسازی کند که معلم چیزی مسخره می‌گوید و شما با بهترین دوستتان تماس چشمی برقرار می‌کنید و حالا برای حفظ آبروی خود باید تلاش کنید تا نخندید. این جزئیات کوچک، بنیان تقویت صمیمیت انسانی است.» اما خبر خوب این است که در میان این نفوذ بی پایان هوش مصنوعی در نوجوانان، والدین هم می‌توانند از روش‌هایی برای کنترل این پیشروی استفاده کنند.
با نوجوانتان صحبت کنید
والدین باید گفت‌وگویی بدون قضاوت را آغاز کنند. از پرسشی ساده شروع کنید. مثلاً بپرسید: «تا حالا با هوش مصنوعی به عنوان دوست و یا حتی مشاور صحبت کردی؟» گوش دادن به اینکه چه چیزی در این ابزارها برای نوجوان جذاب است، بسیار اهمیت دارد و در ادامه باید به نوجوانتان توضیح دهید که هوش‌های مصنوعی طوری برنامه‌ریزی شده‌اند که همیشه موافق و تأییدگر باشند. اما در روابط واقعی این‌طور نیست؛ چون دوستان واقعی گاهی مخالفت می‌کنند، و پدر و مادرها کودکان خود را به چالش می‌کشند یا به آنها کمک می‌کنند که از موقعیت‌های دشوار به درستی عبور کنند؛ چیزی که هوش مصنوعی هرگز قادر به انجامش نیست.
دوستی‌های حضوری یک الزام برای نوجوانان شماست
«با دوستم همین دیروز چت کردم و حالش رو پرسیدم» و یا «دوستم مسافرت رفته، عکسش رو در اینستاگرام لایک کردم» احتمالاً شما هم شبیه به این جملات را از نوجوان خود شنیده باشید. این یک حقیقت است که نوجوانان امروز کمتر از گذشته به شکل حضوری با دوستانشان دیدار می‌کنند و گاهی صرفاً لایک یا کامنت روی یک پست را نوعی از حفظ رابطه می‌دانند. همین مسئله باعث شده تجربه کمتری از تعاملات انسانی رو در رو داشته باشند. یکی از بهترین کارهایی که شما به عنوان والدین می‌توانید انجام دهید، این است که نوجوانتان را تشویق کنید بیشتر با دوستانشان از نزدیک وقت بگذراند.
استفاده را محدود کنید
اگر نوجوان شما بیشتر وقت خود را با هوش مصنوعی نصب شده در تلفن همراهش می‌گذراند و با آن حرف می‌زند و مشورت می‌گیرد، حتی موقع غذا خوردن هم لحظه‌ای از هوش مصنوعی خود غافل نمی‌شود، از جمع خانواده فاصله گرفته است و هنگامی که اینترنت قطع یا شارژ تلفن همراهش تمام می‌شود، به‌شدت کلافه و عصبی می‌شود؛ در چنین موقعیتی توصیه می‌شود حتماً با مشاور یا یک متخصص سلامت روان درباره نوجوانتان صحبت کنید و از او بخواهید با توجه به روحیه فرزندتان راه حل‌هایی برای کمرنگ کردن حضور این فناوری در زندگی ارائه دهد.
الگوی سالم استفاده باشید
نقش خودتان را در نحوه استفاده از هوش مصنوعی نادیده نگیرید. نوجوانان با دیدن رفتار والدینشان یاد می‌گیرند چطور از فناوری استفاده کنند. پس بهتر است پدر و مادرها خودشان الگوی استفاده متعادل از تلفن همراه و اینترنت باشند و در گفت‌وگو با فرزندشان توضیح دهند که چطور احساسات و نیازهای عاطفی‌شان را بدون وابستگی به دنیای دیجیتال مدیریت می‌کنند.
نتایج این پژوهش نشان می‌دهد فناوری هرچقدر هم پیشرفته باشد، نمی‌تواند جای روابط انسانی را بگیرد. شاید بتواند توضیح دهد چرا روابط دوستی در میان برخی نوجوانان امروز سرد شده، اما پاسخ یک سوال را هنوز نمی‌تواند بدهد «وقتی با یک مشکل واقعی و عمیق در زندگی روبه‌رو می‌شویم، آیا هوش مصنوعی همچنان واقعاً می‌تواند جای یک دوست و مشاور را پر کند؟»
نظرات کاربران