خبرگزاری مهر، گروه استانها- زهرا ژرفیمهر: تبریز، شهری با پیشینه تاریخی و نقش محوری در شمالغرب کشور، سالهاست با چالشی مزمن به نام ترافیک دستوپنجه نرم میکند؛ معضلی که از یک نارضایتی روزمره فراتر رفته و به مسئلهای اجتماعی، اقتصادی و حتی زیستمحیطی تبدیل شده است. خیابانهایی که در ساعات اوج تردد به پارکینگهای متحرک شباهت دارند، زمان شهروندان را میبلعند و کیفیت زندگی را کاهش میدهند. افزایش بیرویه خودروهای شخصی، ناکافیبودن زیرساختهای حملونقل عمومی و گسترش نامتوازن شهر، مجموعه عواملی هستند که ترافیک تبریز را به یکی از دغدغههای اصلی شهروندان و مدیران شهری بدل کردهاند؛ دغدغهای که حل آن نیازمند نگاهی فراتر از راهکارهای مقطعی و تصمیمهای کوتاهمدت است.
افزایش روزافزون جمعیت، رشد سریع خودروهای شخصی و تمرکز فعالیتهای اقتصادی، آموزشی و درمانی در هسته مرکزی شهر باعث شده شبکه معابر شهری با فشار فزایندهای روبهرو شود. این معضل نه تنها کیفیت زندگی شهروندان را تحت تأثیر قرار میدهد، بلکه پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی گستردهای نیز به همراه دارد.
ترافیک در تبریز پدیدهای چندوجهی است؛ چالشی که ابعاد اجتماعی، اقتصادی، عمرانی و فرهنگی را به صورت همزمان درگیر میکند. افزایش تعداد خودروها، محدودیت فیزیکی معابر، تراکم جمعیت در مناطق مرکزی و تغییر الگوی سکونت و فعالیتهای شهری، همه عواملی هستند که پیچیدگی این مسئله را دوچندان کردهاند. این موضوع نشان میدهد که مشکلات ترافیکی صرفاً با توسعه مقطعی زیرساختها قابل حل نیست و نیازمند رویکردی جامع و آیندهنگر است.
از سوی دیگر، نقش فرهنگسازی و آموزش شهروندان در مدیریت ترافیک غیرقابل انکار است. اصلاح رفتارهای رانندگی، توجه به حملونقل عمومی، کاهش استفاده از خودروهای تکسرنشین و توسعه ابزارهای هوشمند نظارتی، حلقههای مفقودهای هستند که در سالهای گذشته کمتر به آنها پرداخته شده است. به همین دلیل، مدیریت ترافیک در تبریز تنها با هماهنگی میان نهادهای مختلف، تصمیمگیری کارشناسی و مشارکت فعال مردم قابل تحقق است.
ترافیک، چالش چندبعدی عصر کلانشهری
بابک رضیمنش، مدیرکل دفتر فنی استانداری آذربایجان شرقی در گفتوگو با خبرنگار مهر، با اشاره به قرار گرفتن موضوع ترافیک در دستور کار این کارگروه، اظهار کرد: ترافیک بهعنوان یک «نفع عمومی» و «مطالبه عمومی» مورد توجه قرار گرفته و تلاش شده است این مسئله از سطح نگاههای مقطعی فراتر رود.
رضیمنش با بیان اینکه ترافیک یکی از پیچیدهترین چالشهای عصر کلانشهری به شمار میرود، گفت: این پدیده تنها یک مسئله فنی یا عمرانی نیست، بلکه بهصورت همزمان ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و عمرانی را درگیر میکند.
به گفته وی، ترافیک مختص ایران نیست و بسیاری از شهرهای بزرگ جهان با آن مواجهاند، اما تفاوت اصلی در نوع مواجهه، برنامهریزی و مدیریت آن نهفته است.
رضیمنش با تأکید بر اینکه ترافیک هنوز آنگونه که باید بهعنوان یک مسئله ریشهای و همهجانبه شهری دیده نشده است، تصریح کرد: در بسیاری از موارد، این موضوع به اقدامات مقطعی یا صرفاً فنی محدود میشود؛ در حالی که تأثیرات آن بر کیفیت زندگی شهروندان، اقتصاد شهری و سطح رضایت عمومی بسیار گستردهتر از آن چیزی است که در نگاههای کوتاهمدت دیده میشود.
مدیرکل دفتر فنی استانداری آذربایجان شرقی در ادامه با اشاره به تجربههای موفق جهانی اظهار کرد: کشورهای پیشرو توانستهاند پدیدههای ناشی از مدرنیته را با تغییر نگاه و برنامهریزی درست، از تهدید به فرصت تبدیل کنند. نمونههای این رویکرد را میتوان در حوزههایی مانند مدیریت پسماند، معماری پایدار و حملونقل هوشمند مشاهده کرد؛ تجربههایی که نشان میدهد حتی در شهرهای پرجمعیت نیز میتوان با تصمیمگیری درست، شرایط را مدیریت کرد.
وی افزود: تبریز برای عبور از وضعیت کنونی ترافیک، نیازمند نگاهی جدید و آیندهنگر است و نباید صرفاً به توسعه فیزیکی معابر یا افزایش مقطعی ظرفیتهای ترافیکی اکتفا کرد. حل اصولی این معضل، مستلزم تصمیمسازی علمی و مبتنی بر مطالعات جامع است.
رسانه، حلقه مفقوده فرهنگ ترافیک و تصمیمسازی علمی
رضیمنش با تأکید بر لزوم اتکا به مطالعات کارشناسی گفت: مدیریت ترافیک بدون پشتوانه علمی و مطالعات جامع امکانپذیر نیست و طرحهایی مانند طرح جامع حملونقل تبریز و حومه باید مبنای اصلی برنامهریزی، اجرا و ارزیابی پروژهها قرار گیرند، نه اینکه به اسنادی بایگانیشده تبدیل شوند. وی هماهنگی میان دستگاههای اجرایی را یکی از شروط اساسی موفقیت این طرحها دانست و افزود: نبود زبان مشترک میان نهادهای تصمیمگیر، از عوامل اصلی مزمنشدن مشکلات ترافیکی در شهرهاست.
مدیرکل دفتر فنی استانداری آذربایجان شرقی به نقش رسانه و فرهنگ عمومی اشاره کرد و گفت: ترافیک مسئلهای چندوجهی است و بخش قابلتوجهی از مشکلات آن، ریشه در فرهنگ عمومی و آموزش شهروندی دارد. آمارها نشان میدهد بسیاری از چالشهای موجود، بیش از آنکه ناشی از کمبود زیرساخت باشد، به رفتارهای نادرست ترافیکی بازمیگردد.
وی با بیان اینکه «ما کشورهای توسعهیافته نداریم، بلکه انسانهای توسعهیافته داریم»، تصریح کرد: هر شهروند یک حلقه از زنجیره حل مسئله ترافیک است و اگر این حلقه اصلاح نشود، هیچ سیاست، طرح یا پروژهای به نتیجه مطلوب نخواهد رسید.
رضیمنش با تأکید بر اهمیت فضای مجازی افزود: امروز فضای مجازی یکی از مهمترین بسترهای اثرگذاری بر افکار عمومی است و بیتوجهی به آن بهمعنای واگذاری میدان فرهنگسازی است. مدیریت ترافیک بر پایه مثلث انسان، خودرو و جاده تعریف میشود و در این میان، رسانهها بهعنوان ضلع مغفول این مثلث، نقش تعیینکنندهای در آگاهیبخشی، اصلاح رفتار و دستیابی به نتایج پایدار دارند.
تبریز در مسیر مدیریت هوشمند ترافیک؛ از رتبه سوم بحرانی تا اقدامات اصلاحی
محمدرضا روشنی، معاون حملونقل و ترافیک شهردار تبریز در گفتوگو با خبرنگار مهر، با ارائه آمار و ارقامی قابل تأمل، وضعیت ترافیکی این کلانشهر را ترکیبی از چالشهای مزمن و نشانههای بهبود دانست و افزود: بر اساس ارزیابیهای وزارت کشور، تبریز از نظر شدت و پیچیدگی ترافیک، رتبه سوم را در میان شهرهای بحرانی کشور به خود اختصاص داده است، اما در ارزیابیهای داخلی، این شهر از منظر روند بهبود و اقدامات اصلاحی، رتبه نخست را کسب کرده است.
وی با اشاره به رویکرد بودجهای مدیریت شهری افزود: در سال ۱۴۰۴، شهرداری تبریز با بودجهای بالغ بر ۴۰ هزار میلیارد تومان که حدود ۷۰ درصد آن به حوزه عمرانی اختصاص دارد، نزدیک به ۶۰ درصد از این اعتبارات را به بخش حملونقل و ترافیک سوق داده است؛ اقدامی که نشاندهنده اولویتدادن مدیریت شهری به ساماندهی وضعیت تردد و کاهش مشکلات ترافیکی است.
معاون حملونقل شهردار تبریز با بیان اینکه تبریز از نظر میزان استفاده شهروندان از ظرفیت خیابانها، در رتبه نخست جهانی قرار دارد، تصریح کرد: در سالهای اخیر، تعداد خودروهای فعال در شهر حدود دو و نیم برابر افزایش یافته، در حالی که زیرساختهای ترافیکی و وسعت معابر، رشد متناسب و بهروزرسانی لازم را تجربه نکردهاند و همین مسئله فشار مضاعفی بر شبکه معابر وارد کرده است.
چالشهای خودرو محور و ضرورت ایمنی انسان
روشنی با اشاره به دو چالش اساسی در حوزه ترافیک شهری گفت: نخستین چالش، ایمنی ترافیک است که مستلزم ارتقای سطح ایمنی در معابر درونشهری و توجه جدی به جان شهروندان است و دومین چالش، روانی ترافیک و کاهش زمان سفرهای درونشهری به شمار میرود. با این حال، بخش قابل توجهی از مطالبات عمومی صرفاً بر روانسازی تردد متمرکز شده و مقوله ایمنی کمتر مورد توجه قرار میگیرد؛ بهگونهای که برخی شهروندان، راهحل اصلی را تنها در عریضسازی خیابانها میدانند.
وی تأکید کرد: این نگاه در حالی مطرح میشود که تجربههای جهانی نشان میدهد رویکردهای ایمنمحور، مدیریت تقاضای سفر و اصلاح الگوهای رفتاری، نقش بسیار مؤثرتری در حل پایدار معضل ترافیک دارند و توسعه صرف معابر، بهتنهایی پاسخگوی نیاز شهرهای بزرگ نیست.
معاون حملونقل و ترافیک شهردار تبریز با انتقاد از سیاستهای حاکم بر حوزه حملونقل در کشور، گفت: متأسفانه سیاستهای ترافیکی در ایران عمدتاً خودرو محور است، در حالی که در بسیاری از کشورهای توسعهیافته، بهویژه در نمونههای موفق اروپایی، رویکرد غالب «انسانمحور» بوده و بر ترویج پیادهروی، دوچرخهسواری و حملونقل پاک تمرکز دارد.
پیادهروی، دوچرخهسواری و نقش فرهنگ عمومی در کاهش ترافیک
روشنی با بیان اینکه سیاستهای خودرو محور هزینههای سنگینی را به شهر تحمیل میکند، افزود: این رویکرد نهتنها از نظر اقتصادی پرهزینه است، بلکه موجب میشود فضاهای شهری برای پیادهروی و دوچرخهسواری ناایمن شود. در حالی که هدف اصلی اصول علمی حملونقل، کاهش متوسط سرعت وسایل نقلیه و افزایش سطح ایمنی شهروندان است.
وی ادامه داد: با وجود اقداماتی که برای بهبود وضعیت انجام شده، تصادفات رانندگی و بهویژه تلفات جانی همچنان یکی از چالشهای جدی شهر تبریز محسوب میشود و این موضوع ضرورت بازنگری در سیاستها و اولویتدادن به جان انسانها را بیش از پیش نمایان میکند.
معاون حملونقل شهردار تبریز با اشاره به روند اقدامات انجامشده در مدیریت ترافیک شهری گفت: مدیریت شهری با درک دقیق شرایط و نیازهای موجود، مجموعهای از برنامهها و پروژههای هدفمند را برای بهبود و ساماندهی ترافیک در دستور کار قرار داده است و روند اجرا و پیگیری این طرحها در سالهای اخیر، نشاندهنده حرکتی رو به جلو و اثربخش در مدیریت معابر شهری است.
روشنی به بهرهگیری از ابزارهای نوین نیز اشاره کرد و افزود: استفاده از ظرفیتهای فناوری اطلاعات، سامانههای هوشمند و دوربینهای نظارتی، از جمله اقداماتی است که با هدف مدیریت بهتر ترافیک، افزایش ایمنی و بهبود نظارت بر جریان تردد در سطح شهر تبریز در حال اجرا و توسعه است.
حل چالش ترافیک تبریز بدون تصمیمگیری هوشمند و قانونمحور ممکن نیست
سرهنگ جهانگیر جهانگیری، رئیس پلیس راهور تبریز در گفتوگو با خبرنگار مهر، با تأکید بر اهمیت آموزش و فرهنگسازی در مدیریت ترافیک شهری، وضعیت ترافیک تبریز را نتیجه تراکم بالا و ایجاد گرههای ترافیکی در معابر پرتردد دانست و افزود: منظور از ترافیک، صرفاً تعداد خودروها نیست؛ بلکه موضوع اصلی «تراکم ترافیک» است که در بسیاری از نقاط شهر بهصورت عینی قابل مشاهده است.
وی با اشاره به نقش تصمیمگیریهای مدیریتی و تأثیر مستقیم آن بر شهروندان، افزود: برخی تصمیمات در سطح مدیریت شهری اتخاذ میشوند، اما هزینه استفاده از وسیله نقلیه و پیامدهای آن در نهایت بر دوش مردم است.
جهانگیری در ادامه به کاربریهای مزاحم ترافیکی اشاره کرد و گفت: قرار گرفتن برخی کاربریها در کنار معابر شلوغ، بدون توجه به ظرفیت ترافیکی، بارها موجب تصمیمهای نادرست و پیچیدگی در عبور و مرور مردم شده است. پلیس راهور نیز این موضوع را بارها بهعنوان هشدار جدی مطرح کرده است.
رئیس پلیس راهور تبریز با تأکید بر محدودیتهای جغرافیایی تبریز، تصریح کرد: این شهر به لحاظ موقعیت مکانی، امکان گسترش نامحدود معابر را ندارد و همین مسأله اهمیت مدیریت تقاضای سفر را دوچندان میکند.
وی افزود: خیابانهای هسته مرکزی شهر، از جمله خیابانهای قدیمی مانند پاستور و دیگر محدودههای مرکزی، سالها پیش طراحی شدهاند و امروز با رشد واحدهای ساختمانی و افزایش تعداد خانوارها، فشار ترافیکی مضاعفی را تجربه میکنند.
جهانگیری همچنین به تغییر الگوی سکونت در شهر اشاره کرد و گفت: امروز در ساختمانهایی مجوز داده میشود که تعداد خودروها با تعداد خانوادههای ساکن برابری میکند، در حالی که ظرفیت خیابانها ثابت مانده است. این روند بدون بازنگری در سیاستها، مدیریت ترافیک را با چالش جدی مواجه میکند.
تغییر نگاه از «جابجایی خودرو» به «جابجایی انسان»
وی در ادامه بر ضرورت تغییر نگاه از «جابجایی خودرو» به «جابجایی انسان» تأکید کرد و افزود: «اگر سیاستهای شهری بهصورت واقعی به سمت رویکرد انسانمحور، بهویژه در هسته مرکزی شهر حرکت کند، بسیاری از مشکلات فعلی قابل کنترل خواهد بود.» جهانگیری عنوان کرد که ریشه بسیاری از مسائل ترافیکی، پیش از آنکه عمرانی یا انتظامی باشد، فرهنگی است و بدون توجه جدی به آموزش و فرهنگ ترافیکی، هیچ اقدام فنی بهتنهایی پاسخگو نخواهد بود.
رئیس پلیس راهور تبریز یکی از ریشههای اصلی مشکلات ترافیکی را صدور مجوز بدون پیوست ترافیکی دانست و توضیح داد: مراکزی مانند درمانگاهها، کلینیکها، ساختمانهای پزشکی یا مدارس غیرانتفاعی، گاه بدون ارجاع به شورای ترافیک یا پلیس راهور مجوز دریافت کردهاند. هر مرکز پرمراجعه باید پیشاپیش عارضه ترافیکی آن بررسی شود.
وی افزود: حتی تغییر ساعت شروع فعالیت مدارس میتواند در کاهش ترافیک مؤثر باشد؛ موضوعی که بارها در شورای ترافیک مطرح شده، اما متأسفانه همیشه اجرایی نشده است.
موتورسیکلتها، محدودیت نیروی انسانی و ضرورت ابزارهای نظارتی
جهانگیری به چالش موتورسیکلتها نیز اشاره کرد و گفت: موتورسیکلت امروز به یک انتخاب رایج برای شهروندان تبدیل شده است، اما این انتخاب باید در چهارچوب قانون و بهصورت آموزشمحور و نظاممند باشد و نه بهصورت بیضابطه.
وی همچنین محدودیتهای شدید نیروی انسانی پلیس را یادآور شد و اظهار کرد: پلیس راهور در مقایسه با وسعت شهر و حجم تردد، از امکانات محدودی برخوردار است؛ بنابراین توسعه دوربینهای نظارتی، دوربینهای ثابت و سیار و خودروهای ثبت تخلف، یک ضرورت و نه یک انتخاب است.
جهانگیری افزود: در برخی تقاطعها چهار دوربین همزمان فعال هستند و تخلفات از چند زاویه ثبت میشوند، زیرا احتمال خطا زمانی که راننده پشت فرمان است، چند برابر میشود.
وی با تأکید بر ضرورت همکاری بین پلیس، شهرداری و سایر نهادها گفت: هیچ دستگاهی بهتنهایی قادر به حل مشکل ترافیک تبریز نیست. تفاهمنامهها، استفاده از ظرفیت قانونی شهرداریها و تقویت نظارت هوشمند، تنها مسیر ممکن برای مدیریت ترافیک است.
رئیس پلیس راهور تبریز با اشاره به نقاط بحرانی مانند میدان دانشگاه، اطراف بیمارستان مدنی و خیابانهای منتهی به مراکز آموزشی افزود: پلیس در خط مقدم مواجهه با مشکلات ترافیکی قرار دارد، اما اگر قانون از ابتدا درست اجرا شود، بسیاری از این معضلات اساساً شکل نمیگیرند.
جهانگیری ابراز امیدواری کرد: با شفافیت، آموزش شهروندی و تصمیمگیری مبتنی بر داده، ترافیک تبریز از یک چالش جدی به یک مسئله قابل مدیریت تبدیل شود.
ترافیک تبریز از چالش فنی تا مطالبه عمومی
ترافیک تبریز دیگر صرفاً یک مسئله مهندسی نیست؛ این پدیده، ابعادی اجتماعی، فرهنگی و حکمرانی پیدا کرده است و برای مدیریت آن به نگاهی جامع، هماهنگ و دادهمحور نیاز است. آمارها و مشاهدات شهری نشان میدهد که مشکل اصلی فراتر از کمبود زیرساختها است؛ رشد ۲.۵ برابری خودروها، تردد بالای خودروهای تکسرنشین، تمرکز مراکز درمانی و آموزشی در هسته مرکزی شهر و سهم بالای آلودگی هوا، ضرورت مدیریت تقاضای سفر و اصلاح الگوی رفتوآمد شهروندان را روشن میکند.
دیدگاههای مختلف نیز اهمیت هماهنگی میان نهادها را نشان میدهد. شهرداری به محدودیتهای مالی و ساختاری اشاره دارد، پلیس راهور بر کمبود نیروی انسانی و ابزارهای نظارتی تأکید میکند و پیامدهای تصمیمات ناهماهنگ به زندگی روزمره مردم بازمیگردد. نقطه مشترک همه این نگاهها این است که تا زمانی که سیاستگذاری بر محور خودروهای شخصی باشد، هیچ اقدام مقطعی نمیتواند گره ترافیک تبریز را باز کند.
تمرکز بر طراحی راهحلهای عملی و پایدار، توسعه حملونقل عمومی، نوسازی ناوگان اتوبوسرانی، پیشرفت خط ۳ مترو، هوشمندسازی نظارتها و بازاندیشی در اجرای طرحهایی مانند پیادهراهها و محدودیتهای ترافیکی، همگی نشانههایی از فاصله گرفتن مدیریت شهری از اقدامات مقطعی است.
نقش رسانه و تولید محتوای آگاهانه در این مسیر بسیار مهم است. وقتی ترافیک به «نفع عمومی» و «مطالبه عمومی» تبدیل میشود، همراهی مردم، آموزش شهروندی و اطلاعرسانی مستمر، حلقه مفقوده مدیریت موفق ترافیک خواهد بود.
حل بحران ترافیک تبریز نه در وعدههای بزرگ، بلکه در تصمیمهای هماهنگ، شفاف و تدریجی نهفته است؛ تصمیمهایی که از مدرسه و بیمارستان آغاز میشوند، در شورای ترافیک و شهرداری بررسی میشوند و در نهایت با انتخاب آگاهانه شهروندان تکمیل میشوند. ادامه این مسیر میتواند تبریز را از شهری پرترافیک به الگویی از مدیریت هوشمند و انسانمحور در حملونقل شهری تبدیل کند و با مشارکت فعال جامعه و رسانهها، تغییر رفتار ترافیکی و تقویت امید اجتماعی را محقق سازد.
نظرات کاربران