خبرگزاری مهر – گروه سلامت: در سال‌های اخیر، سازمان نظام روانشناسی و مشاوره ایران با چالش‌هایی بنیادین در ساختار، قانون و عملکرد مواجه بوده است؛ چالش‌هایی که نه‌تنها بر اعتماد روانشناسان و مراجعان تأثیر گذاشته، بلکه آینده حرفه روانشناسی در کشور را نیز با ابهام روبه‌رو کرده است. در هیمن راستا خبرنگار مهر با فاطمه فیاض دکترای روانشناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا گفتگویی داشته است که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
از مهم‌ترین دلایل هرج و مرج د نظام روانشناسی چیست؟
فیاض: یکی از مهم‌ترین دلایل نابسامانی و هرج‌ومرج در سازمان نظام روانشناسی، ضعف قانون این سازمان عدم برگزاری انتخابات و تعویق سه‌ساله انتخابات است. این ضعف قانونی در سال‌های گذشته مورد پیگیری قرار گرفت و حتی کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با برگزاری جلسات متعدد، پیش‌نویس جدیدی برای اصلاح قانون سازمان نظام تهیه کرد. در این جلسات تمامی نهادهای ذی‌نفع از جمله نمایندگان انجمن‌ها، سازمان بهزیستی، ورزش و جوانان، قوه قضاییه و دیگر سازمان‌ها حضور داشتند و پیش‌نویسی غیرنهایی تدوین شد.
این پیش‌نویس قرار بود پس از تصویب در کمیسیون اجتماعی، به صحن علنی مجلس برود، اما به دلیل پایان یافتن دوره مجلس، روند اصلاح قانون متوقف شد و این موضوع دیگر فوریت ندارد. در این شرایط، افرادی که در این دوره مدیریتی حضور داشتند، موظف بودند پیگیری اصلاح قانون را ادامه دهند تا مشکلات پیش‌آمده تکرار نشود. یکی از دلایل اصلی بحران در سازمان نظام روانشناسی، همین خلأ قانونی بود.
در کنار ضعف قانون، عدم همت و همکاری شورای مرکزی مستقر نیز عامل دیگری بود که منجر به بهانه‌جویی‌های متعدد برای عدم برگزاری انتخابات شد. شورای مرکزی اعلام می‌کرد در حال آماده‌سازی تشریفات برگزاری انتخابات است؛ اما قانون هیچ راهکاری برای مقابله با عدم برگزاری انتخابات توسط شورا پیش‌بینی نکرده بود. در نتیجه، وزارت علوم و وزارت بهداشت وارد عمل شدند و انتخابات را برگزار کردند.
حقوق اعضای نظام روانشناسی چیست؟
فیاض: یکی از اهداف مهم برای تحول، توجه ویژه به حقوق اعضا است. اعضا که سالانه هزینه حق عضویت پرداخت می‌کنند، حق دارند از خدمات صنفی، رفاهی، حرفه‌ای و اشتغال بهره‌مند شوند، که در دوره‌ای به اعضا وامی ۴۰ میلیونی فعال شد تا مشکلات مالی آن‌ها کاهش یابد؛ همچنین رایزنی‌هایی برای اشتغال روانشناسان صورت گرفت، زیرا بخش قابل توجهی از روانشناسان فارغ‌التحصیل، بیکار هستند و بازار کار مناسبی ندارند.
با توجه به شرایط اقتصادی، جوانانی که وارد بازار کار می‌شوند، حق دارند فرصت شغلی و درآمد مناسب داشته باشند. سازمان نظام روانشناسی باید نقش حمایتی خود را در معرفی و آموزش‌های ارزان‌قیمت به روانشناسان ایفا کند. دوره‌های آموزشی، سوپرویژن و کارگاه‌ها باید با هزینه‌های پایین یا رایگان در دسترس اعضا قرار گیرد تا زمینه ارتقای حرفه‌ای آن‌ها فراهم شود.
آیا نظام روانشناسی منظور اخلاقی تدوین کرده است؟
فیاض: یکی دیگر از مسائل مهم، تدوین منشور اخلاقی اختصاصی برای سازمان نظام روانشناسی است. نظام‌نامه اخلاقی فعلی بسیار مختصر و بیشتر ترجمه‌ای از منشورهای خارجی است. به عنوان مثال، انجمن روانشناسان آمریکا (APA) برای مسائل خاصی مانند حمایت از حقوق اقلیت‌های جنسی منشور اخلاقی جامعی با بیش از ۶۶ صفحه تدوین کرده است.
در این منشور آمده است که روانشناسان حق ندارند مراجعان را به جنسیت زیستی خود بازگردانند، بلکه باید آن‌ها را در پذیرش هویت واقعی و رفع احساس گناه و عذاب وجدان یاری کنند. چنین منشور اخلاقی باید متناسب با مبانی فرهنگی و سیاست‌گذاری‌های سلامت جامعه ایران نیز تدوین و اجرا شود.
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های امروز جامعه روانشناسی ایران، نبود منشور اخلاقی مشخص و بومی متناسب با فرهنگ ایرانی و اسلامی است. متأسفانه برخی مراجعین گزارش می‌دهند که روانشناسان توصیه‌هایی را ارائه می‌دهند که با ارزش‌ها و هنجارهای فرهنگی ما در تضاد است؛ مانند توصیه به آوردن حیوانات خانگی مانند سگ و گربه، تشویق به روابط آزاد جنسی، یا ترغیب نوجوانان به کاوشگری جنسی پیش از ازدواج رسمی. همچنین توصیه‌هایی مانند مشروع دانستن خودارضایی در فرآیند رشد جنسی که برای ما از نظر فرهنگی قابل پذیرش نیست.
این موارد نشان می‌دهد که بدون تدوین منشور اخلاقی منسجم و متناسب با فرهنگ جامعه ایرانی اسلامی، نمی‌توانیم کنترل و نظارت مناسبی بر فعالیت‌های روانشناسان داشته باشیم. منشور اخلاقی، باید چارچوبی واضح و مشخص از اصول، مبانی و تکنیک‌هایی که با فرهنگ ما همخوانی دارند، تعیین کند. این چارچوب نه تنها به روانشناسان جهت‌دهی می‌دهد، بلکه موجب آرامش خاطر آنان نیز خواهد شد؛ همان‌گونه که قوانین راهنمایی و رانندگی به رغم محدودیت‌ها، امنیت جامعه را تضمین می‌کنند.
چرا بومی سازی روانشناسی اهمیت دارد؟
فیاض: روانشناسی در هر جامعه‌ای ابعاد بومی دارد که باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد. بسیاری از کشورها بخش مهمی از فعالیت‌های روانشناسی خود را تحت عنوان روانشناسی فرهنگی فعال کرده‌اند. ما نیز باید مبانی فرهنگی خود را در فرآیندهای مشاوره‌ای و مداخلات روانشناختی لحاظ کنیم و آن‌ها را به صورت مکتوب و قابل فهم به روانشناسان ارائه دهیم.
آیا شفاف سازی مالی برای اعضای سازمان نظام روانشناسی ارائه می‌شود؟
فیاض: ارائه خدمات کیفی به اعضا و شفاف‌سازی مالی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. اعضا حق دارند بدانند حق عضویت‌هایشان چگونه هزینه می‌شود و انتظار دارند خدمات رفاهی و حرفه‌ای متناسب دریافت کنند. شفافیت مالی در دوره مدیریت گذشته به شکل قابل توجهی افزایش یافت و درآمد سازمان از ۱۷ میلیارد به ۵۲ میلیارد تومان رسید، در حالی که پیش از آن هیچ گزارش شفافی ارائه نمی‌شد.
آیا مجمع عمومی سالانه برگزار می‌شود؟
فیاض: یکی از مشکلات ساختاری سازمان نظام روانشناسی، عدم برگزاری مجمع عمومی سالانه است که باید طبق قانون انجام شود ولی تاکنون عملی نشده است. همچنین فعال‌سازی شوراهای استانی می‌تواند در بهبود وضعیت و تقویت حضور اعضا در فرآیندهای تصمیم‌گیری نقش مهمی ایفا کند. ائتلاف ملی برای تحول تلاش می‌کند با ایجاد همدلی و همکاری در شورای مرکزی جدید، این مشکلات را برطرف و مسیر خدمت‌رسانی به روانشناسان را هموار سازد.
آیا با الکترونیکی شدن این انتخابات موافق هستید؟
فیاض: الکترونیکی شدن انتخابات، گامی مهم در افزایش شفافیت و مشارکت اعضا است. این فرآیند با کاهش امکان تخلف در آرا و تسهیل دسترسی، به ایجاد اعتماد بیشتر کمک می‌کند. همچنین حضور ناظرین از همه جریان‌ها در فرآیند انتخابات، امنیت و صحت انتخابات را تضمین خواهد کرد.
چرا تعرفه‌های روانشناسی پایه و اساس ندارد؟
فیاض: تعرفه خدمات روانشناسی تا چند ساله گذشته غیرمنطقی بود که به هرج و مرج در بازار خدمات منجر شده بود. تعرفه‌های کنونی معقول‌تر شده‌اند، اما باید با توجه به شرایط منطقه‌ای، شهری و روستایی، تعرفه‌ها انعطاف‌پذیر باشد. هزینه اجاره، سطح درآمد منطقه و شرایط محل فعالیت روانشناسان باید در تعیین تعرفه‌ها لحاظ شود تا عدالت اجتماعی و اقتصادی رعایت گردد.
پیگیری بیمه خدمات روانشناسی هم برای روانشناسان و هم برای مراجعین از اهداف مهم است. اگرچه تحقق این امر چالش‌های خاص خود را دارد، اما تلاش برای ایجاد پوشش بیمه‌ای مناسب، نقش مهمی در توسعه حرفه روانشناسی و دسترسی آسان‌تر مراجعان خواهد داشت.
یکی از موضوعات مهم و تازه، نبود سازوکار مشخص برای تعرفه‌ها و قوانین مشاوره‌های آنلاین و خارج از کشور است. بسیاری از روانشناسان خدمات آنلاین با نرخ‌های مختلف و گاه غیرشفاف ارائه می‌دهند. این موضوع نیازمند تدوین چارچوب و مقررات مشخص برای تعیین تعرفه‌ها، نحوه ارائه خدمات، حفظ حقوق مراجعان و تضمین کیفیت مشاوره است.
همچنین سازوکاری برای اطمینان از شفافیت هویت مشاوران آنلاین باید تعریف شود؛ مثلاً حق مراجع به دیدن تصویر و شناخت مشاور خود، یکی از حقوق ابتدایی است که باید تضمین شود. تدوین این سازوکارها باید در دستور کار سازمان نظام روانشناسی قرار گیرد تا کیفیت و اعتبار خدمات روانشناسی آنلاین ارتقا یابد.
نظرات کاربران