خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مرجان فرهمند: بحران چاقی در میان دانش‌آموزان خراسان رضوی به یکی از چالش‌های جدی نظام آموزشی و سلامت عمومی تبدیل شده است؛ چالشی که فراتر از آمار، پیامدهای فرهنگی و رفتاری نسل آینده را تهدید می‌کند. بر اساس اعلام معاون تربیت‌بدنی و سلامت آموزش‌وپرورش استان، حدود ۳۰ تا ۳۴ درصد دانش‌آموزان دارای اضافه‌وزن یا مبتلا به چاقی هستند؛ آماری که با افزایش سن، شدت بیشتری یافته و بیشترین درگیری در میان نوجوانان ۱۲ تا ۱۶ سال مشاهده می‌شود. این وضعیت نشان‌دهنده ضعف جدی در الگوی تحرک روزانه و تغذیه سالم در مدارس است.
کمبود زیرساخت‌های ورزشی، تغییر الگوی غذایی خانواده‌ها و وابستگی کودکان به نمایشگرها، سه ضلع اصلی این بحران محسوب می‌شوند. سرانه فضای ورزشی مدارس خراسان رضوی تنها ۰/۴۴ مترمربع است، در حالی که استاندارد ملی حداقل یک مترمربع را تعیین می‌کند. نتیجه این فاصله، کاهش محسوس تحرک بدنی، تضعیف نشاط دانش‌آموزی و افزایش وابستگی به فضای مجازی است؛ واقعیتی که در اظهارات والدین و دبیران تربیت‌بدنی، چهره‌ای هشداردهنده از سبک زندگی کودکان امروز را آشکار می‌سازد.
سرانه ورزشی مدارس نصف استاندارد
حسن قطبی، معاون تربیت‌بدنی و سلامت آموزش‌وپرورش خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به افزایش قابل‌توجه چاقی در میان دانش‌آموزان استان، مهم‌ترین دلایل، وضعیت زیرساخت‌ها و اقدامات در حال اجرا برای کنترل این چالش را تشریح کرد.
معاون تربیت‌بدنی و سلامت آموزش‌وپرورش خراسان رضوی تأکید کرد: سرانه فضای ورزشی مدارس استان تقریباً نصف استاندارد ملی است و این موضوع مستقیماً بر سطح تحرک دانش‌آموزان اثر می‌گذارد.
وی با بیان اینکه «شیوع اضافه‌وزن و چاقی در بین دانش‌آموزان استان حدود ۳۰ تا ۳۴ درصد گزارش شده»، اظهار کرد: بیشترین درگیری با چاقی در رده سنی نوجوانان، حدود ۱۲ تا ۱۶ سال به‌ویژه حوالی ۱۴ سال دیده می‌شود. اگرچه در دوره ابتدایی نیز درصد قابل‌توجهی وجود دارد، اما روند افزایشی معمولاً در دوران نوجوانی خود را نشان می‌دهد.
قطبی درباره وضعیت پایش سلامت دانش‌آموزان گفت: در سال‌های اخیر پایش BMI و ثبت اطلاعات در سامانه مورد تأکید قرار گرفته، اما پوشش کامل و کیفیت اجرا در مدارس متفاوت است و در برخی مدارس پیگیری‌های تکمیلی نیاز به تقویت دارد.
معاون تربیت‌بدنی و سلامت آموزش‌وپرورش خراسان رضوی با اشاره به کمبود جدی فضای ورزشی در مدارس استان افزود: سرانه فضای ورزشی مدارس خراسان رضوی حدود ۰/۴۴ مترمربع برای هر دانش‌آموز است، در حالی که استاندارد حداقل یک مترمربع اعلام شده؛ بنابراین با کمبود قابل‌توجه زیرساخت برای فعالیت بدنی روزانه مواجهیم.
وی مهم‌ترین دلیل افزایش چاقی دانش‌آموزان را «ترکیبی از عوامل تغذیه‌ای و سبک زندگی» دانست و تأکید کرد: کم‌تحرکی، مصرف خوراکی‌های پرکالری و فرآوری‌شده، زمان زیاد سپری‌شده مقابل نمایشگرها، تغییر الگوی تغذیه خانواده‌ها و محدود بودن فضاهای ورزشی در مدارس و محله‌ها، اصلی‌ترین عوامل چاقی در دانش‌آموزان هستند.
قطبی درباره اقدامات انجام‌شده برای تشویق دانش‌آموزان به ورزش اظهار کرد: توسعه اماکن ورزشی در مدارس، برگزاری المپیادهای ورزشی، اجرای طرح‌های استعدادیابی، فعالیت کانون‌های درون و برون‌مدرسه‌ای و طرح‌هایی مانند خرازی و پهلوان سعید از جمله برنامه‌هایی است که با هدف افزایش تحرک بدنی اجرا می‌شود.
معاون تربیت‌بدنی و سلامت آموزش‌وپرورش خراسان رضوی با تأکید بر نقش پررنگ خانواده‌ها افزود: الگوی تغذیه خانواده، میزان استفاده از تلویزیون و گجت‌ها، دسترسی به خوراکی‌های سالم و تشویق به فعالیت بدنی نقش مستقیم در کنترل وزن فرزندان دارد. مطالعات نیز نشان داده وزن والدین و عادات غذایی خانوادگی با چاقی کودکان ارتباط دارد.
وی درباره تفاوت چاقی در مناطق مختلف استان ادامه داد: شیوع چاقی در شهرها بالاتر است، اما در برخی مناطق روستایی نیز با تغییر الگوی تغذیه‌ای و افزایش مصرف غذاهای آماده، روند افزایشی مشاهده می‌شود.
قطبی در مورد وضعیت بوفه مدارس گفت: دستورالعمل پایگاه تغذیه سالم و فهرست مواد غذایی غیرمجاز به مدارس ابلاغ شده و گروه‌های نظارت استانی و شهرستانی برای پایش تشکیل شده‌اند. علاوه بر این، کارشناسان مراکز بهداشت نیز نظارت مستمر دارند.
معاون تربیت‌بدنی و سلامت آموزش‌وپرورش خراسان رضوی افزود: دانش‌آموزان و اولیا می‌توانند هرگونه گزارش درباره فروش اقلام غیرمجاز را از طریق آیدی‌های شادِ بازرسی سلامت استان، شماره تماس اداره ارزیابی عملکرد (۰۵۱۳۱۰۷۵۳۴۹) و ستاد خبری حراست (۰۵۱۳۲۲۱۱۴۱۰) اعلام کنند.
وی به همکاری مشترک با دانشگاه علوم پزشکی مشهد هم اشاره کرد و گفت: دستورالعمل پایگاه‌های تغذیه سالم و برنامه مکمل‌یاری شامل توزیع قرص آهن و مکمل ویتامین D با همکاری معاونت بهداشت دانشگاه اجرا می‌شود.
قطبی بزرگ‌ترین چالش آموزش‌وپرورش در اجرای برنامه‌های سلامت را چنین توضیح داد: کمبود اعتبار، و همچنین پایین بودن آگاهی دانش‌آموزان، اولیا و حتی برخی همکاران درباره اهمیت بهداشت و سلامت در سنین مدرسه، مهم‌ترین موانع اجرای کامل برنامه‌هاست.
کودکان امروز در مسیر چاقی‌های مفرط و بلوغ زودرس
عطیه مهدیزاده، متخصص تغذیه در گفتگو با خبرنگار مهر با هشدار درباره انفجار چاقی‌های شدید در ایران اظهار کرد: تغذیه ناسالم و زندگی بی‌تحرک نه‌تنها وزن را بالا می‌برد، بلکه حتی قادر است ژن‌های بیماری‌زا مانند ژن سرطان را فعال کند.
متخصص تغذیه تأکید کرد: چاقی امروز «بیماری» است و نه انتخاب فردی؛ اما جامعه همچنان چاق‌ها را سرزنش می‌کند.
وی با تشریح دلایل متعدد چاقی شدید در میان نوجوانان و بزرگسالان، تأکید کرد: چاقی یک بیماری مولتی فاکتوریال یا چندعاملی است و هرگز نمی‌توان آن را فقط به یک علت نسبت داد.
مهدیزاده افزود: ژنتیک، سبک زندگی، وضعیت روانی، تغذیه، بی‌تحرکی و حتی خواب، همگی در ایجاد چاقی نقش دارند. نکته مهم این است که ژنتیک بر تغذیه اثر می‌گذارد و تغذیه هم می‌تواند ژن‌ها را تغییر دهد. تغذیه نامناسب حتی قادر است برخی ژن‌ها را خاموش یا فعال کند؛ از جمله ژن‌های مرتبط با سرطان از طریق پدیده‌های اپی‌ژنتیک.
فست‌فود، اصلی‌ترین متهم چاقی‌های افراطی
متخصص تغذیه تغذیه ناسالم را «اصلی‌ترین علت چاقی شدید» دانست و توضیح داد: تغذیه ناسالم فقط فست‌فود نیست؛ فرد ممکن است در ساعت مناسب غذا نخورد، مقدار نامناسب مصرف کند یا محتوای نادرست انتخاب کند. اما مصرف زیاد فست‌فودها یکی از مهم‌ترین رفتارهای غلط تغذیه‌ای در ایجاد چاقی‌های شدید است.
وی با اشاره به ساختار شهرنشینی گفت: امروز مشاغل بی‌تحرک، کوچک شدن خانه‌ها و شرایط شهری باعث شده فعالیت بدنی بسیار کم شود. این کم‌تحرکی در کنار تغذیه ناسالم یکی از دلایل انفجار چاقی شدید است.
مهدیزاده افزود: در نوجوانان این وضعیت بسیار خطرناک‌تر است. بازی‌های کامپیوتری، موبایل، تبلت و کنسول‌ها عملاً تحرک را از این گروه گرفته‌اند.
متخصص تغذیه درباره بیماری‌ها و داروهایی که خود موجب چاقی می‌شوند، توضیح داد: کم‌کاری تیروئید، برخی بیماری‌های روماتیسمی که نیاز به مصرف کورتون دارند، برخی داروهای اعصاب و روان، داروهای ضد التهاب و حتی داروهای ضد تشنج می‌توانند چاقی ایجاد کنند. در کودکان نیز برخی بیماری‌های ژنتیکی و سندرومیک همراه با ناتوانی ذهنی منجر به چاقی مفرط می‌شوند.
وی با بیان اینکه چاقی‌های شدید بر همه ابعاد زندگی فرد سایه می‌اندازند و چاقی کیفیت زندگی را در تمام ابعاد نابود می‌کند، گفت: از روابط اجتماعی و زناشویی گرفته تا موقعیت شغلی، تحصیلی، اعتماد به نفس و سلامت روان؛ همه چیز تحت تأثیر چاقی است. از نظر جسمی نیز مشکلاتی مانند کبدچرب، دیابت، فشار خون، نقرس، تنبلی تخمدان و ناباروری قابل انتظار است.
چرا چاق‌ها همیشه سرزنش می‌شوند؟
مهدیزاده با انتقاد از نگاه جامعه به افراد چاق افزود: چاقی یک بیماری است و فرد در وقوعش مقصر نیست؛ اما همیشه سرزنش و قضاوت می‌شود. این سرزنش از طرف خانواده، همسر و جامعه یک سیکل معیوب ایجاد می‌کند؛ فرد را دچار هیجانات منفی می‌کند و او دوباره به خوردن پناه می‌برد.
متخصص تغذیه با اشاره به درمان چاقی گفت: بر اساس شدت چاقی درمان‌ها انتخاب می‌شوند اما پنج رکن اصلی درمان چاقی عبارت‌اند از: رژیم درمانی، دارودرمانی، فعالیت بدنی، درمان‌های روانشناختی و جراحی چاقی.
وی افزود: اصلاح سبک زندگی و رفتار غذایی پایه همه درمان‌هاست. حتی اگر دارو یا جراحی انجام شود بدون این دو اصل، درمان موفق نخواهد بود.
مهدیزاده توضیح داد: وقتی شاخص توده بدنی فرد بالای ۴۰ باشد، یا بالای ۳۵ با عوارض شدید، یا بالای ۳۰ با دیابت کنترل‌نشده، می‌توان او را به سمت جراحی هدایت کرد. البته ابتدا از روش‌های غیرتهاجمی استفاده می‌کنیم. جراحی عوارض دارد اما عوارض چاقی بسیار بیشتر و خطرناک‌تر است.
متخصص تغذیه لزوم مراقبت بعد از جراحی را ضروری دانست: فرد تا آخر عمر باید مکمل مصرف کند و حتماً تحت نظر متخصص تغذیه باشد.
بحران چاقی در کودکان؛ فاجعه‌ای در راه
وی در ادامه با هشدار نسبت به آینده کودکان چاق گفت: کودکانی که امروز بی‌تحرک هستند و به دستگاه‌های الکترونیک وابسته شده‌اند، در بزرگسالی با عوارض شدید چاقی روبه‌رو خواهند شد. الان بالغینی که در کودکی تحرک داشتند چاق شده‌اند؛ تصور کنید کودکی که از سه‌سالگی چاق است در ۴۰ سالگی به چه وضعی می‌رسد.
مهدیزاده افزود: شکر، قند و فست‌فودها متهم اصلی چاقی کودکان هستند. صنعت غذایی تنقلات را خوش‌طعم‌تر و متنوع‌تر کرده و ذائقه کودکان از همان سال‌های اول شکل می‌گیرد. اگر والدین در سن ۱ تا ۳ سالگی مسیر تغذیه را درست تعیین نکنند، تغییر ذائقه بعدها بسیار سخت خواهد بود.
عوارض خطرناک چاقی کودکان
این متخصص افزود: کبد چرب، مقاومت به انسولین، مشکلات مفصلی و استخوانی، دردهای کمر و گردن، مشکلات هورمونی، بلوغ زودرس در دختران و اختلال هورمون در پسران از عوارض چاقی کودکان هستند.
وی با تأکید بر نقش محوری والدین گفت: در بسیاری از ویزیت‌ها حتی کودک وارد اتاق نمی‌شود؛ چون مشکل اصلی در رفتار والدین است. همه‌چیز از مقدار غذا تا نوع و زمان خوردن در کودکان کاملاً به انتخاب والدین بستگی دارد. حتی حضور پدربزرگ و مادربزرگ نیز گاهی ضروری است چون آنها هم در تغذیه کودک دخیل هستند.
مهدیزاده اظهار کرد: کودکان چاق در دوست یابی، فعالیت‌های اجتماعی و اعتمادبه‌نفس مشکل دارند. جامعه به افراد چاق برچسب می‌زند؛ درحالی‌که این برچسب‌زدن برای بیماری‌های دیگر رخ نمی‌دهد. چاقی تا ابد همراه فرد می‌ماند و بر انتخاب همسر، شغل و موقعیت اجتماعی اثر می‌گذارد.
تجربه شخصی از زنگ خطر در خانه
زهرا فدایی، مادر یک دانش‌آموز پایه هشتم در منطقه حجت مشهد، در گفتگو با خبرنگار مهر از تغییر محسوس در رفتار و سبک زندگی فرزند خود ابراز نگرانی و اظهار کرد: پسرم در سال گذشته در مدرسه بسیار فعال بود، اما امسال بیشتر وقت خود را صرف استفاده از تلفن همراه و بازی‌های رایانه‌ای می‌کند.
مادر یک دانش‌آموز پایه هشتم در منطقه حجت مشهد به زمانی اشاره کرد که معلم تربیت‌بدنی مدرسه نسبت به افزایش شاخص توده بدنی (BMI) فرزندش هشدار داده است؛ موضوعی که سبب شد او متوجه شود زنگ تفریح و ورزش در برنامه روزانه مدارس سهم ناچیزی دارد.
وی با اشاره به کمبود فضای ورزشی در مدارس اظهار کرد: مدرسه فرزندم تنها دارای یک حیاط کوچک است که حدود ۴۰۰ دانش‌آموز از آن استفاده می‌کنند و همین امر مانع انجام فعالیت‌های بدنی مؤثر شده است.
فدایی افزود: در بسیاری از مدارس استان، فشردگی کلاس‌ها سبب شده زنگ ورزش به چند حرکت نرمشی محدود در فضای کلاس تبدیل شود و دانش‌آموزان عملاً از تحرک طبیعی روزانه محروم گردند.
این مادر تاکید کرد: مسئله چاقی صرفاً به ضعف امکانات مدرسه محدود نمی‌شود، بلکه الگوی تغذیه در خانواده‌ها نیز تغییر یافته است.
وی گفت: با توجه به اشتغال والدین و ریتم سریع زندگی شهری، خوراک‌های آماده و فست‌فودی به گزینه‌ای رایج در میان خانواده‌ها تبدیل شده است.
فدایی معتقد است تغذیه صنعتی به‌تدریج جایگزین غذای خانگی شده و یکی از عوامل اصلی افزایش وزن در میان نوجوانان محسوب می‌شود.
واقعیت میدانی زنگ ورزش در مدارس مشهد؛ زنگی که اغلب روی کاغذ می‌ماند
احسان احمدی، دبیر تربیت‌بدنی یکی از مدارس منطقه الهیه مشهد، در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به وضعیت فعلی درس تربیت‌بدنی اظهار کرد: در بسیاری از مدارس، زنگ ورزش تنها در برنامه آموزشی وجود دارد و در عمل، به دلیل سردی هوا، محدودیت فضا یا تداخل با امتحانات، بخش قابل‌توجهی از سال تحصیلی بدون فعالیت بدنی مؤثر سپری می‌شود.
دبیر تربیت‌بدنی یکی از مدارس منطقه الهیه مشهد با ذکر نمونه‌ای از مدرسه محل خدمت خود افزود: در هر نوبت حدود ۳۵۰ دانش‌آموز از یک زمین ده در پانزده متر استفاده می‌کنند و این فضا پاسخ‌گوی نیاز هیچ پایه تحصیلی نیست.
به گفته وی، کمبود فضا و زمان موجب شده درس تربیت‌بدنی از سطح فعالیت بدنی واقعی فاصله گرفته و عملاً به چند حرکت محدود در داخل کلاس خلاصه شود.
احمدی تصریح کرد: فرهنگ ورزش در میان دانش‌آموزان در حال تغییر است؛ بسیاری از آنان به‌جای دویدن و تحرک بدنی، تمایل دارند تصاویر خود را در فضای مجازی منتشر کنند و مفهوم نشاط و جنب‌وجوش به فضای دیجیتال انتقال یافته است.
دبیر تربیت‌بدنی یکی از مدارس منطقه الهیه مشهد نرخ چاقی در پایه‌های هشتم و نهم را «مشهود و نگران‌کننده» دانست، به‌ویژه در میان دانش‌آموزانی که ساعات طولانی مشغول بازی‌های موبایلی هستند.
وی از وضعیت خوراکی‌های عرضه‌شده در بوفه مدارس نیز انتقاد کرد و گفت: محصولاتی مانند چیپس، پفک، نان‌های صنعتی و نوشیدنی‌های شیرین ارتباط مستقیمی با افزایش وزن دارند. قند زیاد به‌معنای انرژی فوری و اضافه‌وزن قطعی است.
احمدی افزود: در تلاش‌های گذشته برای جایگزینی خوراکی‌های سالم‌تر از جمله خرما و نان سبوس‌دار استقبال دانش‌آموزان پایین بوده است، زیرا ذائقه آنان به طعم‌های تند و رنگ‌های مصنوعی خوراکی‌های کارخانه‌ای عادت کرده است.
دبیر تربیت‌بدنی یکی از مدارس منطقه الهیه مشهد ریشه بخشی از مشکل را بیرون از مدارس دانست و اظهار کرد: تا زمانی که والدین خود اهل ورزش و تحرک نباشند، انگیزه در فرزندان شکل نمی‌گیرد. حتی برخی خانواده‌ها به دلیل بی‌اهمیت دانستن زنگ ورزش، از تهیه لباس ورزشی برای فرزند خود امتناع می‌ورزند.
وی تأکید کرد: آموزش خانواده‌ها باید بخشی از برنامه‌های سلامت مدارس باشد و صرف نصب پوسترهای آموزشی در سالن‌ها کافی نیست.
اصلاح فرهنگ غذایی و تربیت‌بدنی
ریشه چاقی دانش‌آموزان تنها در کمبود فضا یا امکانات نیست، بلکه در نهاد خانواده و فرهنگ عمومی نیز ریشه دارد. تا زمانی که تغذیه سالم و تحرک بدنی به بخشی از رفتار روزمره خانواده‌ها تبدیل نشود، مدارس به‌تنهایی قادر به کنترل این روند نخواهند بود. نگاه قضاوت‌گر جامعه به افراد چاق، خود به عاملی برای تشدید اختلالات روانی و تغذیه‌ای در میان نوجوانان تبدیل شده است؛ چرخه‌ای معیوب که نیازمند اصلاح فرهنگی گسترده است.
راهکار اصلی، بازنگری در رویکرد تربیت‌بدنی و تغذیه دانش‌آموزی است؛ از توسعه فضاهای ورزشی و نظارت عملی بر بوفه‌ها گرفته تا آموزش خانواده‌ها و معلمان درباره سبک زندگی سالم. معاونت تربیت‌بدنی آموزش‌وپرورش و دانشگاه علوم پزشکی، از طریق طرح‌های تغذیه سالم، المپیادهای ورزشی و مکمل‌یاری تلاش‌هایی آغاز کرده‌اند، اما برای مهار روند روبه‌رشد چاقی، به حمایت پایدار مدیران مدارس، خانواده‌ها و رسانه‌ها نیاز است. بحران چاقی کودکان، صدای زنگ هشدار آینده است؛ زنگی که اگر بی‌پاسخ بماند، دیر یا زود با تبعات جسمی و اجتماعی نسل بعد باید مواجه شد.
نظرات کاربران