خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- کوروش دیباج: روستای ازان، در دل فلات مرکزی ایران و از توابع بخش میمه شهرستان شاهین‌شهر و میمه استان اصفهان، در سال‌های اخیر بیش از پیش به‌خاطر زراعت زعفران و برگزار کردن جشنواره‌های مرتبط شناخته شده است. کشاورزان محلی می‌گویند زعفران برایشان فقط یک محصول نیست، بلکه قطعه‌ای از تاریخ معیشت و هویت روستا است. با این همه، فاصله بین کیفیت محصول و جایگاه آن در بازارهای ملی و بین‌المللی همچنان قابل لمس است.
در این گزارش به بررسی یکی از محوری‌ترین موانع پیشِ روی زعفران ازان می‌پردازیم؛ مشکل برندسازی و ضعف در بسته‌بندی که مانع تحقق پتانسیل واقعی این محصول شده است.
فقدان برند واحد و پراکندگی نام‌ها
کشاورزان و فعالان محلی روایت واحدی دارند؛ هر خانواده یا هر کارگاه کوچک بسته‌بندی‌ای با نام و نشان متفاوت راه انداخته و بازار هدف را محدود به فروش محلی و واسطه‌ها کرده است. نبود برند واحد باعث شده محصول با نام‌های متنوع و بسته‌بندی‌های متفاوت روانه بازار شود و آن کیفیت شناخته شده محلی نتواند ارزش افزوده خود را دریافت کند.
حاج محمد، کشاورز پیشکسوت ازان، با دست‌های پر از خط و ترک صحبت می‌کند. او که بیش از سه نسل خانواده‌اش زعفران کشت کرده‌اند به خبرنگار مهر می‌گوید: سال‌های سال زعفران را به دلال فروخته‌ایم و درآمدی که باید مستقیماً به کشاورز برسد، تقسیم شده است. وقتی هر کس بسته‌بندی خودش را دارد، مشتری خارجی نمی‌داند سراغ کدام نام برود.
وی ادامه می‌دهد: باید یک نشان واحد ثبت شود، قوانین ساده و قابل اجرا برای بسته‌بندی تعیین شود تا اعتماد بازار برگردد. من دیده‌ام محصول ما چقدر با زحمت تولید می‌شود، ولی در بازار با چند برند ریز گم می‌شود.
پراکندگی نام‌ها نه تنها مشتری نهایی را سردرگم می‌کند، بلکه توزیع و بازاریابی را نیز دشوار می‌سازد. فعالان می‌گویند نبود انجمن یا تعاونی قوی که استانداردهای بسته‌بندی، وزن و درج مشخصات را تعیین کند، از موانع اصلی است.
بسته‌بندی و استانداردهای بهداشتی؛ فاصله‌ای آشکار
بسته‌بندی حرفه‌ای و رعایت استانداردهای بهداشتی، پیش‌شرط ورود به بازارهای صادراتی است. نمونه‌های بازدید شده در ازان اغلب بسته‌های سنتی یا کیسه‌ای هستند که برای بازار محلی کفایت می‌کنند اما برای عرضه در فروشگاه‌های بین‌المللی و بازارهای لوکس کافی نیستند. نبود دستگاه‌های مدرن بسته‌بندی و کمبود کارگاه‌های دارای مجوز بهداشتی، زنجیره ارزش را تضعیف می‌کند.
سینا مفیدی، کارشناس بسته‌بندی و برندینگ محصولات کشاورزی که سابقه همکاری با چند منطقه زعفران‌خیز را دارد، به خبرنگار مهر می‌گوید: بسته‌بندی اولین گفت‌وگویی است که محصول با مشتری دارد. وقتی بسته‌ای حرفه‌ای و دارای نشان اصالت و اطلاعات دقیق محصول باشد، خریدار احساس اعتماد می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: در ازان باید استاندارد واحدی برای وزن، تاریخ برداشت و شماره سریال تعبیه شود. همچنین لازم است کارگاه‌هایی با ظرفیت بسته‌بندی بهداشتی و سیستم‌های کنترل کیفیت راه‌اندازی شود.
کارشناس بسته‌بندی و برندینگ محصولات کشاورزی با بیان اینکه این تغییرات هزینه دارد اما بازگشت سرمایه آن در میان‌مدت واضح است، اظهار می‌کند: مجموعه این کمبودها باعث می‌شود حتی وقتی محصول از لحاظ عطر و رنگ و خلوص در سطح بالایی باشد، خریدار خارجی ریسک خرید را نپذیرد یا حاضر به پرداخت قیمت بالاتر نباشد. افزون بر این، نبود برچسب‌های شفاف درباره منشأ، تاریخ برداشت و نحوه خشک‌کردن، امکان ردیابی کیفیت را کاهش می‌دهد.
تجربه‌های موفق برای الگوبرداری
در چند منطقه دیگر ایران، مراکز تولیدی و تعاونی‌ها توانسته‌اند با تمرکز بر برندسازی و بسته‌بندی ارزش افزوده قابل توجهی ایجاد کنند. نمونه‌هایی از استان‌های خراسان رضوی که با سرمایه‌گذاری نسبی بر دستگاه‌ها و بازاریابی دیجیتال توانسته‌اند زعفران‌های خاص را به بازارهای اروپا و خاورمیانه صادر کنند، پیش روی ازان قرار دارند. بررسی این تجارب می‌تواند نقشه راهی برای ازان باشد.
رضا ناصری، تاجر موفق در بازار زعفران مشهد، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر تجربیات خود را این‌گونه نقل می‌کند: ما در مشهد از چند دهه قبل یاد گرفتیم که کیفیت را به صورت دیدنی عرضه کنیم. اتکای صرف به رنگ و آزمایش‌های محلی کافی نیست؛ باید شفافیت اطلاعاتی درباره محصول باشد و هر بسته باید قابلیت ردیابی از کارخانه تا کشاورز را داشته باشد.
وی ادامه می‌دهد: درست است که سرمایه‌گذاری اولیه سنگین است اما وقتی به برند برسید، پای مشتری ثابت می‌نشیند.
این تاجر تاکید می‌کند: من به ازان پیشنهاد می‌دهم یک طرح پایلوت اجرا کنند: انتخاب ۱۰ تا ۲۰ کشاورز نمونه، تولید محدود و بسته‌بندی حرفه‌ای و عرضه به چند خرده‌فروش خارجی ضمن اینکه الگوگیری صرف از دیگران بدون انطباق با شرایط بومی ممکن است شکست به همراه داشته باشد. ترکیب تجربه‌های موفق با شناخت ظرفیت‌های منحصر به فرد ازان، نظیر سابقه تاریخی، مناظر گردشگری و تعامل خانوادگی در فرآیند تولید می‌تواند مدل بومی و پایدار خلق کند.
راهکارها و چشم‌انداز؛ از تعاونی تا بازار دیجیتال
برای گذار از پراکندگی به برندسازیِ مؤثر لازم است مجموعه‌ای از اقدامات همزمان اجرا شود. تشکیل تعاونی منطقه‌ای یا شرکت تعاونیِ کشاورزی با تشکیلات حقوقی مشخص، تدوین استانداردهای تولید و بسته‌بندی، سرمایه‌گذاری روی کارگاه‌های بسته‌بندی بهداشتی و اجرای طرح‌های بازاریابی دیجیتال از جمله توصیه‌های کارشناسان است. علاوه بر این، ثبت نشان جغرافیایی یا ثبت ملی برند زعفران ازان می‌تواند نقش مهمی در حفاظت از هویت محصول ایفا کند.
فاطمه حسینی، عضو اتحادیه صنف فرآوری و بسته‌بندی محصولات کشاورزی در استان، به خبرنگار مهر می‌گوید: ثبت نشان جغرافیایی به مصرف‌کننده خارجی تضمین می‌دهد که محصول به‌راستی ازیش می‌آید.
وی ادامه می‌دهد: برای این کار لازم است دولت محلی و تشکل‌های حرفه‌ای کمک کنند همچنین اتحادیه صنف فرآوری و بسته‌بندی محصولات کشاورزی در استان اصفهان می‌تواند با برگزاری دوره‌های آموزشی برای کشاورزان و بسته‌بندی‌کنندگان، استانداردها را نهادینه کند
عضو اتحادیه صنف فرآوری و بسته‌بندی محصولات کشاورزی در استان اصفهان با بیان اینکه ایجاد پلتفرم فروش مستقیم و همکاری با چند فروشگاه آنلاین می‌تواند حلقه واسطه‌گری را کوتاه کند، می‌افزاید: باید از ظرفیت گردشگری برداشت گل هم بهره برد؛ تجربه‌ای که هم فروش محصول را افزایش می‌دهد و هم برند را تقویت می‌کند.
نگاه مسئولان محلی؛ فرماندار و نماینده مجلس در حمایت از زعفران ازان
ناصر اسدی، فرماندار شهرستان شاهین‌شهر و میمه در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به ظرفیت‌های ویژه روستای ازان می‌گوید: این روستا دارای استعداد و توان اقتصادی منحصر به فردی است و اعتقاد داریم توسعه شهرستان می‌تواند با محوریت زعفران ازان محقق شود. برگزاری سومین جشنواره ملی زعفران ازان نمونه‌ای از تلاش برای معرفی محصول شاخص این روستا است و کشاورزان نیز با رغبت ویژه در تولید این محصول مشارکت دارند.
وی ادامه می‌دهد: هدف ما این است که مردم و اهالی روستا با توانایی‌های خود در تولید زعفران و فرآوری آن آشنا شوند و این محصول بی‌نظیر به عنوان یک برند در کشور شناخته شود. جشنواره‌ها و رویدادهای مشابه فرصت خوبی برای نمایش کیفیت و قابلیت‌های زعفران ازان ایجاد می‌کنند.
فرماندار شهرستان شاهین‌شهر و میمه می‌افزاید: کشاورزان باید بتوانند با آموزش‌های ترویجی و روش‌های مدرن، محصول را با کیفیت بالاتر و بسته‌بندی مناسب به بازار عرضه کنند. تلاش می‌کنیم فرآیند تولید و معرفی محصول با کمترین آسیب و دغدغه انجام شود تا زعفران ازان به جایگاه واقعی خود برسد.
وی تاکید می‌کند: ما همراه کشاورزان هستیم و با پیگیری تسهیلات، آموزش و برنامه‌ریزی، زمینه معرفی محصول در بازارهای داخلی و بین‌المللی را فراهم می‌کنیم. هدف نهایی این است که زعفران ازان به یک برند معتبر تبدیل شود و کشاورزان با امنیت و سود بیشتر به تولید ادامه دهند.
حمایت مجلس از زعفران ازان؛ فرصت رشد اقتصادی و برندینگ منطقه
حسین حاجی دلیگانی، نماینده مردم شهرستان شاهین‌شهر و میمه در مجلس شورای اسلامی به خبرنگار مهر می‌گوید: تلاش ما حمایت از کشاورزان و فعالان منطقه است تا بتوانند زعفران با کیفیت را تولید و معرفی کنند. ایجاد برند واحد و بسته‌بندی استاندارد برای محصول می‌تواند ارزش اقتصادی آن را افزایش دهد و فرصت‌های بازار داخلی و بین‌المللی را باز کند.
وی ادامه می‌دهد: با توجه به شرایط کم‌آبی منطقه، کشاورزی کم‌آب‌بر مانند زعفران بهترین گزینه برای توسعه پایدار اقتصادی است. علاوه بر آن، گردشگری و بوم‌گردی می‌تواند به درآمدزایی بیشتر کمک کند و ظرفیت‌های فرهنگی و طبیعی روستا را نیز به نمایش بگذارد.
نماینده مردم شهرستان شاهین‌شهر و میمه در مجلس شورای اسلامی تاکید می‌کند: ما آماده‌ایم همه گونه حمایت‌ها را انجام دهیم و با هماهنگی نهادهای دولتی و سرمایه‌گذاران، زمینه رشد و برندینگ زعفران ازان را فراهم کنیم. هدف آن است که این محصول به یک برند شناخته‌شده در کشور و بازارهای بین‌المللی تبدیل شود و زندگی اقتصادی مردم منطقه را بهبود دهد.
حال چه باید کرد؟
زعفران ازان از نظر کیفیت پتانسیل قابل قبولی دارد اما نبود نهاد سامان‌دهنده، بسته‌بندی حرفه‌ای و استانداردهای شفاف، مانع استحکام جایگاه آن در بازارهای ملی و بین‌المللی است. گذار از وضعیت فعلی به وضعیت امیدوارکننده نیازمند ترکیبی از اراده محلی، حمایت نهادی و برنامه‌ریزی دقیق است. اگر ازان بتواند نشان واحدی بسازد، استانداردهای بهداشتی و بسته‌بندی را نهادینه کند و استراتژی ورود به بازارهای هدف را تعریف نماید، زعفران این روستا می‌تواند تبدیل به برندی معتبر شود که منافع پایدار اقتصادی را برای ساکنان فراهم کند.
نظرات کاربران