خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- فاطمه زیراچی*: انتشار نتایج طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی خراسان جنوبی در سال ۱۴۰۳، در حالی از سوی رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان اعلام شد که آمارها از رشد قابل توجه درآمد خانوارها حکایت دارد، اما در ورای این اعداد، واقعیت زندگی مردم هنوز نشانی از رفاه پایدار ندارد.
بر اساس گزارش رسمی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان، خانوارهای شهری خراسان جنوبی در سال ۱۴۰۳ به‌طور متوسط ۲۶۱ میلیون و ۹۴۸ هزار تومان درآمد سالانه و خانوارهای روستایی ۱۳۳ میلیون و ۸۸۹ هزار تومان درآمد سالانه داشته‌اند. این رقم نسبت به سال قبل به‌ترتیب ۳۱.۵ درصد و ۲۷ درصد رشد نشان می‌دهد.
در نگاه نخست، این افزایش می‌تواند نشانه‌ای از بهبود وضعیت اقتصادی باشد، اما وقتی شاخص‌ها و نسبت‌ها را دقیق‌تر می‌نگریم، روشن می‌شود که افزایش درآمد اسمی الزاماً به معنای بهبود رفاه واقعی نیست.
رفاهی که در آمار مانده است
علی بهدانی، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خراسان جنوبی، با اشاره به ضریب انگل (Engel) به عنوان شاخص سنجش رفاه خانوار، تصریح کرده که از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ با کاهش ۰.۰۱ درصدی این ضریب، وضعیت رفاه خانوارهای شهری اندکی بهتر شده، اما از آن زمان تا سال ۱۴۰۳، سطح رفاه تقریباً ثابت مانده است.
این جمله کلید فهم وضعیت امروز معیشت مردم است: درآمدها رشد کرده‌اند، اما رفاه ثابت مانده است.
به عبارت دیگر، تورم و افزایش هزینه‌های زندگی، رشد درآمد را بلعیده و معیشت خانوارها همچنان در نقطه‌ای ثابت مانده است.
شکاف عمیق با میانگین کشور
در سال ۱۴۰۳، خانوار شهری خراسان جنوبی به‌طور متوسط ۸۱ میلیون تومان کمتر از میانگین کشور درآمد داشته و خانوار روستایی نیز حدود ۶۷ میلیون تومان عقب‌تر از میانگین ملی قرار دارد.
در بخش هزینه‌ها نیز، خانوارهای شهری استان سالانه بیش از ۶۲ میلیون تومان و خانوارهای روستایی حدود ۴۳ میلیون تومان کمتر از میانگین کشور هزینه کرده‌اند.
در ظاهر ممکن است این اختلاف به‌عنوان نشانه‌ای از صرفه‌جویی تلقی شود، اما در واقع بیانگر پایین بودن سطح قدرت خرید و رفاه عمومی است. خانوارهایی که توان پرداخت برای کالاهای ضروری، خدمات درمانی، آموزش و مسکن را ندارند، ناگزیرند الگوی مصرف خود را کوچک‌تر کنند؛ و این یعنی فقر پنهان در دل آمارهای رشد.
سهم خوراکی‌ها و نشانه رکود
در این گزارش، داده‌های دقیق‌تری از ترکیب هزینه‌های خانوار ارائه شده است:
در خانوارهای شهری، ۳۳.۷۲ درصد از کل هزینه‌ها به خوراکی‌ها اختصاص دارد؛ معادل سالانه ۶۹ میلیون و ۷۵۸ هزار تومان.
در خانوارهای روستایی، ۴۵.۳۳ درصد از هزینه‌ها صرف خوراکی‌ها می‌شود؛ معادل ۴۵ میلیون و ۷۹۵ هزار تومان.
این ارقام، در نگاه اقتصادی معنای روشنی دارند: هرچه سهم خوراکی‌ها در هزینه‌های خانوار بیشتر باشد، سطح رفاه پایین‌تر است.
به عبارت دیگر، خانوارهایی که بیش از یک‌سوم درآمد خود را صرف غذا می‌کنند، در واقع فرصت کمتری برای هزینه‌کرد در بخش‌هایی چون آموزش، سلامت، مسکن یا تفریح دارند.
جالب اینکه در خانوارهای شهری، سهم هزینه‌های غیرخوراکی نسبت به سال قبل ۰.۷۳ درصد افزایش یافته و سهم خوراکی‌ها همین مقدار کاهش داشته است. این تغییر جزئی، در نگاه آماری مثبت به نظر می‌رسد، اما با توجه به تورم کالاهای اساسی، احتمالاً ناشی از کاهش مصرف خوراکی‌ها و نه افزایش رفاه واقعی است.
رشد درآمد، اما بدون پشتوانه تولید
یکی از مهم‌ترین هشدارهای این گزارش، ترکیب منابع درآمد خانوار است. به گفته بهدانی، بیشترین متوسط درآمد در خانوارهای شهری و روستایی، از محل درآمدهای غیرشغلی و متفرقه حاصل شده است؛ یعنی از یارانه، کمک‌های نقدی، اجاره یا منابع غیرمولد.
این بدان معناست که بخش بزرگی از درآمد خانوارها نه از مسیر اشتغال و تولید، بلکه از جریان‌های حمایتی یا غیراقتصادی تأمین می‌شود. چنین الگویی در بلندمدت خطرناک است، زیرا جامعه را به سمت وابستگی و رکود اقتصادی سوق می‌دهد و انگیزه فعالیت مولد را کاهش می‌دهد.
وقتی مردم درآمد خود را از منابع غیرشغلی دریافت کنند، رشد ظاهری رقم درآمدها نمی‌تواند نشانه رونق اقتصادی باشد، بلکه انعکاسی از سیاست‌های حمایتی کوتاه‌مدت است که اغلب به ثبات پایدار منجر نمی‌شود.
درآمدها رشد کرده‌اند؛ اما رفاه نه
در مجموع، هرچند میانگین درآمد خانوارهای شهری از حدود ۱۹۹ میلیون تومان در سال ۱۴۰۲ به ۲۶۱ میلیون تومان در سال ۱۴۰۳ رسیده است، اما افزایش قیمت کالاها و خدمات، اثر این رشد را خنثی کرده است.
به همین دلیل، ضریب انگل که باید با رشد رفاه کاهش یابد، در سه سال اخیر تقریباً ثابت مانده است.
در واقع، تورمی که در کشور وجود دارد و کمبود فرصت‌های شغلی در استان باعث شده رشد عددی درآمدها نتواند به بهبود واقعی در زندگی مردم منجر شود.
در چنین شرایطی، مردم افزایش درآمد را فقط در فیش‌ها می‌بینند، نه در سفره‌ها.
ثبات رفاه؛ هشدار یا فرصت؟
اگرچه رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تأکید کرده که «همه مسئولان استان برای افزایش سطح رفاه مردم خراسان جنوبی یکدل و مصمم هستند»، اما داده‌ها نشان می‌دهد این همدلی هنوز نتوانسته به تحول معیشتی ملموس منجر شود.
ثابت ماندن سطح رفاه از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳، در استانی که بخش بزرگی از جمعیت آن روستایی و کم‌درآمد هستند، هشداری جدی است.
این وضعیت نشان می‌دهد که برنامه‌های توسعه‌ای و حمایت‌های اقتصادی، اگرچه در ظاهر اجرا شده‌اند، اما اثرگذاری کافی بر بهبود زندگی مردم نداشته‌اند. علت این ناکارآمدی را باید در ضعف سرمایه‌گذاری، کمبود زیرساخت‌های تولید و ناترازی فرصت‌های شغلی جست‌وجو کرد.
مردم وقتی در آمارها از «رشد درآمد» می‌شنوند، اما در زندگی روزمره تغییری احساس نمی‌کنند، طبیعی است که به آمارها بی‌اعتماد شوند.
خراسان جنوبی امروز بیش از هر زمان دیگر، نیازمند برنامه‌ریزی واقع‌گرایانه، حمایت هدفمند از تولید و نگاه تازه‌ای به معیشت مردم است.
تا زمانی که درآمد اسمی جای قدرت خرید واقعی را بگیرد، «رشد» در آمار باقی می‌ماند و «رکود» در زندگی مردم.
*فعال رسانه‌ای
نظرات کاربران