زایمان طبیعی فرآیندی است که در آن بانوان با اعتماد به بدن خود و بدون دخالت پزشکی جنین خود را بدنیا می آورد. در نقطه مقابل این نوع زایمان، سزارین قرار دارد که عوامل متعدد مانند عدم تمایل به تجربه درد و یا سبک های زندگی کم تحرک در سرتاسر جهان باعث افزایش روند رو به رشد آن شده است.

این در حالی است که بر اساس مطالعات زایمان سزارین با میزان بالاتری از عوارض و مرگ‌ومیر مادری و نوزادی همراه است. این عوارض شامل خونریزی پس از زایمان، کم‌خونی شدید، عفونت محل جراحی، آسفیکسی (خفگی) نوزادی، و مرگ زودهنگام نوزاد می‌ باشد. زایمان طبیعی بعد از سزارین یا VBAC نوعی از زایمان است، که در آن مادر باردار می تواند پس از یک بار سزارین، فرزندان خود را از طریق زایمان طبیعی بدنیا آورد. در واقع زنان پس از تجربه زایمان سزارین مختار هستند که زایمان آتی خود را به صورت طبیعی یا سزارین انجام دهند.

مهم ترین مزایای این نوع زایمان کاهش خطر عوارض در بارداریهای آتی، دوره نقاهت کوتاه تر و طول مدت بستری کمتر در بیمارستان، از دست دادن حجم خون کمتر، کاهش شانس ابتلا به عفونت، پرهیز از چسبندگی احتمالی احشا داخل بدن، بروز کمتر احتمال دیسترس تنفسی در نوزاد و محقق شدن تمایل به تجربه زایمان طبیعی در برخی زنان و کم شدن نرخ سزارین می باشد.

امروزه مشخص شده است که با افزایش تعداد سزارین‌های یک زن، خطر عوارض جدی مامایی نیز افزایش می‌یابد. این عوارض شامل خونریزی شدید پس از زایمان، جفت سرراهی و سایر اختلالات جفتی می‌شود. لذا با توجه به معایب زایمان سزارین بویژه زایمان سزارین تکراری، این نوع زایمان گزینه بهتری بویژه در افراد متمایل به تعداد فرزند بیشتر می باشد.

لازم بذکر است این نوع زایمان دارای پیش شرط هایی می باشد و در تمام افراد دارای سابقه سزارین امکان انجام این نوع زایمان وجود ندارد. اولین شرط انجام این نوع زایمان، تمایل مادر برای انجام آن می باشد. بعلاوه برش سزارین قبلی مادر باید بصورت عرضی بوده و جنین فعلی در شکم مادر پوزیشن سفالیک (سر پایین) داشته باشد. ترجیحا مادر سابقه یک سزارین قبلی را داشته باشد و جنین در شکم مادر رسیده باشد. بعلاوه در بارداری فعلی مادر ممنوعیتی برای زایمان طبیعی نداشته باشد.

بر اساس آخرین مطالعات در صورت داشتن سابقه زایمان طبیعی قبل از سزارین در مادر و قرار داشتن وزن جنین فعلی در محدوده طبیعی شانس موفق بودن این نوع زایمان بیشتر می باشد.

از سوی دیگر بر اساس مطالعات سن مادر بیشتر از ۳۵ سال، اضافه وزن یا چاقی مادر، بارداری چندقلویی، وزن بالای جنین، گذشتن کمتر از ۱۸ ماه از بارداری قبلی با افزایش خطر شکست این نوع زایمان و ضرورت یافتن سزارین تکراری همراه است.

یکی از خطرات همراه با این نوع زایمان احتمال پارگی رحم از محل برش سزارین قبلی می باشد که در مواردی که مادر یک بار متحمل سزارین شده باشد این خطر بسیار ناچیز و بر اساس مطالعات در حدود یک درصد می باشد. لذا این نوع زایمان ها تحت پایش مداوم مادر و جنین توسط تیم زایمانی قرار داشته تا با هرگونه احساس خطر احتمالی ختم بارداری با سزارین صورت گیرد.

لازم بذکر است در این نوع زایمان امکان استفاده از بسیاری از انواع روش های بی دردی دارویی و غیر دارویی وجود دارد.

بسیاری از سازمان های حرفه ای پزشکی در دنیا این نوع زایمان را به زنان پیشنهاد می کنند و نرخ انجام این نوع زایمان در بسیاری از کشورهای جهان بالا و بسیار بیشتر از کشور ما می باشد. لذا در صورتی که تمایل به تجربه زایمان طبیعی در زنان وجود داشته و پیش شرطهای لازم وجود داشته باشد، این نوع زایمان را که تجربه منحصر به فردی می باشد به آنها توصیه می نماییم.

الهام آزموده

عضو هیات علمی گروه مامایی دانشگاه علوم پزشکی نیشابور

منابع:

۱. راهنمای بالینی کارآزمایی لیبر پس از سزارین با هدف انجام زایمان طبیعی، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی. ۱۳۹۵

۲. ACOG Practice Bulletin No. ۲۰۵: Vaginal Birth After Cesarean Delivery. Obstet Gynecol. ۲۰۱۹ Feb;۱۳۳(۲):e۱۱۰-e۱۲۷.

۳. Habak PJ, Kole M. Vaginal Birth After Cesarean Delivery. ۲۰۲۳ Jul ۱۷. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; ۲۰۲۵ Jan